(Αναδημοσίευση με μετάφραση από την μελέτη: “Cannabis, a complex plant:
different compounds and different effects on individuals”, Zerrin Atakan, Ther
Adv Psychopharmacol. 2012 Dec; 2(6): 241–254,
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3736954/ )
Περίληψη
“Η κάνναβη είναι ένα πολύπλοκο φυτό, με μείζονες ενώσεις όπως η δέλτα-9-
τετραϋδροκανναβινόλη και η κανναβιδιόλη, που έχουν αντιτιθέμενες
επιδράσεις. Η ανακάλυψη των ενώσεων της κάνναβης οδήγησε στην
περαιτέρω ανακάλυψη ενός σημαντικού συστήματος νευροδιαβιβαστών που
ονομάζεται ενδοκανναβινοειδές σύστημα. Αυτό το σύστημα διανέμεται
ευρέως στον εγκέφαλο και στο σώμα και θεωρείται υπεύθυνο για πολλές
σημαντικές λειτουργίες. Έχει υπάρξει μια πρόσφατη και συνεπής παγκόσμια
αύξηση της δραστικότητας κάνναβης, με αυξανόμενες σχετικές ανησυχίες για
την υγεία. Ορισμένες επιδημιολογικές ερευνητικές εργασίες έχουν δείξει
σχέση μεταξύ της χρήσης που σχετίζεται με τη δόση κάνναβης και του
αυξημένου κινδύνου εμφάνισης μιας διαρκούς ψυχωσικής ασθένειας.
Ωστόσο, είναι επίσης γνωστό ότι δεν επηρεάζονται αρνητικά με τον ίδιο τρόπο
όλοι όσοι χρησιμοποιούν κάνναβη. Αυτό που κάνει κάποιον πιο ευάλωτο στις
αρνητικές της επιπτώσεις δεν είναι ακόμη γνωστό, ωστόσο υπάρχουν
ορισμένοι αναδυόμενοι παράγοντες ευπάθειας, που κυμαίνονται από
ορισμένα γονίδια μέχρι χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Σε αυτό το
άρθρο παρουσιάζουμε πρώτα μια επισκόπηση της βιοχημικής βάσης της
έρευνας σχετικά με την κάνναβη εξετάζοντας τις διάφορες επιδράσεις των
δύο κύριων ενώσεων του φυτού και του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος
και στη συνέχεια εξετάζουμε τις διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τους
πιθανούς παράγοντες που εξηγούν τη μεταβολή των αποτελεσμάτων σε
διαφορετικά άτομα”.
Λέξεις-κλειδιά: Cannabis (κάνναβη), delta-9-tetrahydrocannabinol (δέλτα-9-
τετραϋδροκανναβινόλη), cannabidiol (κανναβιδιόλη), tetrahydrocannabivarin
(τετραϋδροκανναβιβαρίνη), endocannabinoids (ενδοκανναβινοειδή),
individual sensitivity to cannabis (ατομική ευαισθησία στην κάνναβη)
Εισαγωγή
Η κάνναβη είναι ένα σύνθετο φυτό με πάνω από 400 χημικές οντότητες εκ των
οποίων περισσότερες από 60 είναι κανναβινοειδείς ενώσεις, μερικές από
αυτές με αντίθετες επιδράσεις. Η κάνναβη είναι επίσης η πιο ευρέως
χρησιμοποιούμενη παράνομη ουσία/φυτό στον κόσμο και η χρήση της έχει
συνδεθεί με διάφορα προβλήματα ψυχικής υγείας, ιδιαίτερα στους νέους
[Hall and Degenhardt, 2007, Degenhardt et al., 2010]. Παρά τις σχέσεις που
συνδέουν μεταξύ της χρήσης και της ανάπτυξης προβλημάτων ψυχικής
υγείας, είναι επίσης γνωστό ότι δεν επηρεάζεται το ίδιο ο καθένας που την
χρησιμοποιεί. Σε αυτό το άρθρο θα παρουσιάσουμε μια επισκόπηση των
διαφορετικών επιδράσεων των δύο κύριων ενώσεων του φυτού, καθώς και
των επιπτώσεών τους σε διαφορετικά τμήματα του πληθυσμού. Πριν από την
παρουσίαση των διαθέσιμων στοιχείων στη βιβλιογραφία σχετικά με τους
λόγους των ποικίλων επιδράσεων της κάνναβης σε διαφορετικά άτομα, θα
εξετάσουμε πρώτα τις τρέχουσες γνώσεις σχετικά με τη βιοχημεία του φυτού
της κάνναβης και του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος.
Σύντομο ιστορικό της βιοχημείας του φυτού της κάνναβης
Παρόλο που η κάνναβη έχει χρησιμοποιηθεί και καλλιεργηθεί από την
ανθρωπότητα για τουλάχιστον 6.000 χρόνια [Li, 1973], οι τρέχουσες γνώσεις
μας σχετικά με τις φαρμακολογικές ιδιότητές της βασίζονται σε μελέτες που
έγιναν μόνο στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα. Η πρώτη ένωση που
απομονώθηκε σε καθαρή μορφή από το φυτό ήταν η κανναβινόλη (CBN)
[Wood, 1899]. Αρχικά θεωρήθηκε λανθασμένα ότι είναι η κύρια δραστική
ουσία του φυτού που είναι υπεύθυνη για τα ψυχοδραστικά αποτελέσματά
του [Mechoulam and Hanus, 2000]. Η δεύτερη ένωση που βρέθηκε ήταν η
κανναβιδιόλη (CBD) από τους Mechoulam και Shvo [Mechoulam and Shvo,
1963]. Τον επόμενο χρόνο το 1964, οι Gaoni και Mechoulam απομόνωσαν την
κύρια δραστική ένωση, την δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη (d-9-THC) (Εικόνα
1) [Gaoni and Mechoulam, 1964].
Εικόνα 1. Χημικές δομές της δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλης και της
κανναβιδιόλης.
Σύστημα υποδοχέα κανναβινοειδών
Ένας άλλος ακρογωνιαίος λίθος στην έρευνα των κανναβινοειδών ήταν η
ταυτοποίηση των ειδικών θέσεων πρόσδεσης της d-9-THC στον εγκέφαλο
[Devane et al., 1988], ο οποίος ακολουθήθηκε από την κλωνοποίηση του
υποδοχέα κανναβινοειδούς (CB1R) [Matsuda et al., 1990]. Αυτό το σύστημα
ονομάστηκε “σύστημα υποδοχέα κανναβινοειδούς” (cannabinoid receptor
system) λόγω της συγγένειας πρόσδεσης του με την d-9-THC σε αυτούς τους
υποδοχείς ως μερικού αγωνιστή. Λίγο μετά, ανακαλύφθηκε ένας δεύτερος
υποδοχέας, ο CB2R, [Munro et al., 1993]. Περίπου την ίδια χρονική στιγμή, η
ύπαρξη του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος επιβεβαιώθηκε από τους
Devane και συνεργάτες μετά την εκχύλιση ενός μορίου, μιας αιθανολαμίνης
του αραχιδονικού οξέος (ΑΕΑ), που δεσμεύτηκε σε αυτούς τους υποδοχείς
[Devane et al., 1992]. Αυτός ο ενδοκανναβιοειδής αγωνιστής έλαβε την
ονομασία “ανανδαμίδιο”, με βάση μια σανσκριτική λέξη που σημαίνει
“ευδαιμονία”. Ο Mechoulam και οι συνάδελφοί του απομόνωσαν τον δεύτερο
νευροδιαβιβαστή ενδοκανναβινοειδούς, την 2-αραχιδονυλγλυκερόλη (2-AG),
3 χρόνια αργότερα [Mechoulam et al., 1995]. Η έρευνα σε πιο πρόσφατα χρόνια
έχει δείξει ότι η d-9-THC, ως μερικός συναγωνιστής, μοιάζει με το
ανανδαμίδιο στη χημική συγγένειά του με τον CB1, αν και με λιγότερη
αποτελεσματικότητα από το ανανδαμίδιο, ενώ εμφανίζει ακόμα χαμηλότερη
αποτελεσματικότητα στους CB2Rs από ότι στους CB1Rs in vitro [Pertwee,
2008].
Οι υποδοχείς κανναβινοειδών 1 και 2
Οι CB1Rs είναι κυρίως στον εγκέφαλο, ιδιαίτερα στην ουσία nigra, τα βασικά
γάγγλια, το μεταιχμιακό σύστημα, τον ιππόκαμπο και την παρεγκεφαλίδα,
αλλά εκφράζονται επίσης στο περιφερικό νευρικό σύστημα, το ήπαρ, τον
θυρεοειδή, τη μήτρα, τα οστά και τους όρχεις [Russo and Guy, 2006, Pagotto et
al., 2006, Pertwee, 2006]. Οι CB2Rs εκφράζονται ως επί το πλείστον σε
ανοσοκύτταρα, σπλήνα και στο γαστρεντερικό σύστημα και σε κάποιο βαθμό
στον εγκέφαλο και στο περιφερικό νευρικό σύστημα [Izzo, 2004, Pertwee,
2006]. Είναι ενδιαφέρον ότι και οι CB1Rs και οι CB2Rs βρίσκονται επίσης στον
ανθρώπινο πλακούντα και έχουν αποδειχθεί ότι παίζουν ρόλο στη ρύθμιση
της δραστηριότητας μεταφορέων σεροτονίνης [Kenney et al., 1999]. Πράγματι,
περαιτέρω έρευνες αποκάλυψαν ότι το ενδοκανναβινοειδές σύστημα παίζει
επίσης σημαντικό ρόλο σε διάφορες πτυχές της ανθρώπινης αναπαραγωγής
[Taylor et al., 2010].
Στον εγκέφαλο, οι CB1Rs βρίσκονται στα τερματικά των κεντρικών και
περιφερειακών νευρώνων, όπου κυρίως προκαλούν ανασταλτική δράση στην
συνεχή απελευθέρωση ενός αριθμού διεγερτικών και ανασταλτικών
ντοπαμινεργικών νευροδιαβιβαστών γ-αμινοβουτυρικού οξέος (gammaaminobutyric acid, GABA), γλουταμινεργικού, σεροτονινεργικού,
νοραδρεναλίνης και ακετυλοχολίνης συστήματα νευροδιαβιβαστών (Εικόνα
2). Λόγω της εμπλοκής αυτών των συστημάτων επηρεάζουν λειτουργίες όπως
η γνώση, η μνήμη, η κίνηση και η αντίληψη του πόνου [Howlett et al., 2002]. Η
απελευθέρωση των ενδοκανναβινοειδών, όπως τα ΑΕΑ και 2-AG, από τις
μετασυναπτικές θέσεις έως τη συναπτική σχισμή συμβαίνουν σε απόκριση
στην αύξηση του ενδοκυτταρικού ασβεστίου και στη συνέχεια δρουν ως
ανάδρομοι νευροδιαβιβαστές σε προσυναπτικά τοποθετημένα CB1Rs για να
διατηρήσουν την ομοιόσταση και να αποτρέψουν την υπερβολική νευρωνική
δραστηριότητα [Howlett et al., 2002, Terry et al., 2009]. Ακολούθως
απομακρύνονται ταχέως από τον εξωκυτταρικό χώρο με μεταφορείς
κανναβινοειδών, οι οποίοι συχνά αναφέρονται ως μεταφορείς μεμβράνης
ανανδαμιδίου, οι οποίοι διευκολύνουν τη διάσπασή τους εσωτερικοποιώντας
το μόριο και επιτρέποντας την πρόσβαση σε υδρολάση αμιδίου λιπαρού οξέος
(fatty acid amide hydrolase) [Pertwee, 2010]. Παρά τη σημασία τους στο
ενδοκαννοβινοειδές σύστημα, λίγα είναι γνωστά για τους μεταφορείς
κανναβινοειδών.
Όταν χρησιμοποιείται κάνναβη, η d-9-THC ως μερικός συναγωνιστής
δεσμεύεται με τους CB1Rs και δρα με λιγότερο επιλεκτικό τρόπο στην
αναστολή της απελευθέρωσης νευροδιαβιβαστών που κανονικά ρυθμίζονται
από τα ενδοκανναβινοειδή όπως τα AEA και 2-AG. Έχει υποτεθεί ότι μπορεί
επίσης να αυξήσει την απελευθέρωση ντοπαμίνης, γλουταμικού και
ακετυλοχολίνης σε ορισμένες περιοχές του εγκεφάλου, πιθανώς με αναστολή
της απελευθέρωσης ανασταλτικού νευροδιαβιβαστή όπως GABA σε νευρώνες
που απελευθερώνουν ντοπαμίνη, γλουταμικό ή ακετυλοχολίνη [Bhattacharyya
et al., 2009α] (Εικόνα 2).
Εικόνα 2. Οι υποδοχείς CB1 – αποτελέσματα ενδοκανναβινοειδών και d-9-THC
Η απελευθέρωση του ανανδαμιδίου (AEA) και της 2-αραχιδονυλογλυκερόλης
(2-AG) για την αναστολή του γλουταμινικού (Glu), του Gammaαμινοβουτυρικού οξέος (GABA), της ακετυλοχολίνης (ΝΑ) και σεροτονίνης (5-
ΗΤ). Τα ενδοκανναβινοειδή απομακρύνονται από τον εξωκυτταρικό χώρο από
τους κανναβινοειδείς μεταφορείς.
Ωστόσο, οι λειτουργίες των CB1Rs δεν είναι πάντα απλές λόγω των σύνθετων
αλληλεπιδράσεων με τα άλλα συστήματα νευροδιαβιβαστών. Αυτά
σχετίζονται με τους CB1Rs και τους CB2Rs που είναι μέλη της υπεροικογένειας υποδοχέων συζευγμένων με πρωτεΐνη G (GPCRs) [Pertwee et al.,
2010]. Οι GPCRs αισθάνονται ένα εξωτερικό μόριο έξω από το νευρικό
κύτταρο και με επαφή με το μόριο μπορούν να σηματοδοτούν οδούς
μεταγωγής, οι οποίες τελικά οδηγούν σε κυτταρικές αποκρίσεις. Εξωτερικοί
συνδετήρες όπως η d-9-THC, διάφορες συνθετικές ενώσεις και
ενδοκανναβινοειδή όπως το ανανδαμίδιο μπορούν να ενεργοποιήσουν
αυτούς τους υποδοχείς [Pertwee et al., 2010]. Είναι ενδιαφέρον ότι μερικά
αλκυλαμίδια από το φυτό Echinacea μπορούν επίσης να προσδεθούν στους
CB2Rs ακόμη πιο έντονα από ότι τα ενδογενή κανναβινοειδή [Raduner et al.,
2006]. Ο μηχανισμός δράσης για τη CBD δεν είναι ακόμη σαφής, καθώς αυτή η
ένωση δεν δεσμεύεται με τους CB1Rs ή τους CB2Rs [Tsou et al., 1998, Hayakawa
et al., 2008].
Κανονικά οι GPCRs συνδέονται μαζί για να σχηματίσουν ένα σύμπλεγμα
υποδοχέα. Εντούτοις, οι επιδράσεις σηματοδότησης μπορεί να είναι
πολύπλοκες εξαιτίας του σχηματισμού ετερομερών CB1Rs, οι οποία μπορούν
να οριστούν ως έχοντες διαφορετικά μέρη όπως υπο-μονάδες, με δύο ή
περισσότερους άλλους GPCRs, ιδιαίτερα αν αυτοί εκφράζονται πυκνά στον
ίδιο νευρώνα. Για παράδειγμα, ένας CB1R μπορεί να σχηματίσει ένα
ετερομερές με υποδοχέα D2 της ντοπαμίνης ή σε άλλη περίπτωση μπορεί
επίσης να σχηματίσει ένα ετερομερές με δύο άλλους υποδοχείς όπως
ντοπαμίνη D2 και αδενοσίνη Α2Α [Navarro et al., 2008]. Κατά τρόπο
ενδιαφέροντα, ως αποτέλεσμα, οι δεσμεύσεις συνδέτη μπορούν να
προκαλέσουν μη αναμενόμενες φαρμακολογικές επιδράσεις. Για παράδειγμα,
σε ένα σύμπλοκο ετερομερούς, όχι μόνο ο ανταγωνιστής του CB1R αλλά και ο
άλλος ανταγωνιστής του υποδοχέα μπορεί να εμποδίσει την ανασταλτική
επίδραση του αγωνιστή CB1R. Αυτό έχει καταδειχθεί από τους Marcellino και
συνεργάτες όταν ο ανταγωνιστής CB1R rimonabant και ο συγκεκριμένος
ανταγωνιστής Α2ΑΚ MSX-3 παρεμπόδισαν την ανασταλτική επίδραση του
αγωνιστή CB1 επί της επαγόμενης από D2 τύπου αγωνιστή υπερκινητικότητας
σε αρουραίους [Marcellino et al., 2008]. Τα ετερομερή υποδοχέα παρέχουν
καλύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αυτά τα διαφορετικά
συστήματα νευροδιαβιβαστών αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Υπάρχουν επίσης
αναμφισβήτητα αποδεικτικά στοιχεία για την ύπαρξη ετερομερών CB1R σε
δενδριτικές στήλες των GABAεργικών εγκεφαλινεργικών νευρώνων, ιδιαίτερα
σε μετασυναπτική θέση [Ferré et al., 2009]. Οι συγγραφείς προτείνουν ότι είναι
πιθανό ότι λειτουργικά ετερομερή υποδοχέα CB1-A2A-D2 μπορούν να
βρεθούν στις δενδριτικές στήλες των GABAεργικών εγκεφαλινεργικών
νευρώνων, όπου αυτά εκφράζονται σε μεγάλο βαθμό, και η ανάλυσή τους
παρέχει νέες πληροφορίες σχετικά με το ρόλο των ενδοκανναβινοειδών στη
λειτουργία του ραβδωτού και μπορούν να θεωρηθούν ως οπισθοδρομικά
σήματα που αναστέλλουν την απελευθέρωση νευροδιαβιβαστών. Περαιτέρω
στοιχεία για την ύπαρξη D2 και CB1Rs στο κοιλιακό ραβδωτό παρέχονται με
ανάλυση ηλεκτρονικού μικροσκοπίου, η οποία επιβεβαιώνει τη συνάφεια με
την ανταμοιβή και την ευφορικότητα, καθώς και τα κινητικά αποτελέσματα
που παράγονται από την κάνναβη, ενισχύοντας τα επίπεδα ντοπαμίνης,
ιδιαίτερα στον nucleus accumbens [Pickel et al., 2006]. Η έκφραση CB1Rs στο
ραβδωτό και ο ρόλος τους στη διαφορική σηματοδότηση μεταξύ
διαφορετικών αναπτυξιακών σταδίων και αισθητικοκινητικών και
συσσωματικών / περιοριστικών κυκλωμάτων έχουν επίσης καταδειχθεί σε μια
πρόσφατη μελέτη [van Waes et al., 2012].
Πιο πρόσφατα έχει αποδειχθεί ότι οι CB2Rs σχηματίζουν ετερομερή με τους
CB1Rs στον εγκέφαλο και συν-ενεργοποιούν αγωνιστικά τους CB1Rs και CB2Rs
κάτι που έχει ως αποτέλεσμα σε αρνητική διασταύρωση στην φωσφορυλίωση
AKT1 και στην ανάπτυξη νευριτών [Callén et al., 2012]. Οι συγγραφείς
επισημαίνουν ότι υπάρχει ένας αμφίδρομος διασταυρούμενος ανταγωνισμός
ο οποίος εμπλέκει τους ανταγωνιστές του κάθε υποδοχέα, ο ένας να
μπλοκάρει τον άλλο. Προτείνεται ότι αυτά τα δεδομένα φωτίζουν τον
μηχανισμό με τον οποίο οι CB2Rs μπορούν να τροποποιήσουν αρνητικά τη
λειτουργία των CB1Rs.
Τα τελευταία χρόνια έχουν ανακαλυφθεί τρεις άλλοι υποψήφιοι νέοι
υποδοχείς, οι GPR18, GPR19 και GPR55, καθώς και οι μη CB1R και οι μη CB2R,
αλλά η γνώση σχετικά με τα συστήματα αυτά είναι ελλιπής και η συζήτηση
σχετικά με το κατά πόσον πληρούν τα κριτήρια για να χαρακτηριστούν ως
δέκτες ή κανάλια είναι σε εξέλιξη [Mackie and Stella, 2006, Pertwee et al., 2010,
Pamplona and Takahashi, 2012]. Γενικά διαπιστώνεται ότι ορισμένα
ενδοκανναβινοειδή, η d-9-THC και αρκετοί συνθετικοί αγωνιστές και
ανταγωνιστές CB1R/CB2R μπορούν επίσης να αλληλεπιδράσουν με έναν
αριθμό μη-CB1, μη-CB2 GPCRs, διαύλους ιόντων με συνδετικό μόριο και
πυρηνικούς υποδοχείς (βλ. αξιολόγηση από τους Pertwee και συνεργάτες
[Pertwee et al., 2010]). Συμπερασματικά, οι βιοχημικοί μηχανισμοί αυτού του
συστήματος είναι πολύ πιο πολύπλοκοι και η συζήτηση σχετικά με το κατά
πόσο οποιοδήποτε γνωστό κανάλι θηλαστικού ή μη CB1R/CB2R πρέπει να
ταξινομηθεί ως ένας νέος υποδοχέας ή κανάλι κανναβινοειδούς “CB3” είναι
σε εξέλιξη.
Η συμμετοχή των συγκεκριμένων νευρικών περιοχών και των συστημάτων
νευροδιαβιβαστών εδώ είναι σημαντική λόγω του γεγονότος ότι οι ίδιες
περιοχές εγκεφάλου και τα συστήματα νευροδιαβιβαστών εμπλέκονται
επίσης σε ψυχώσεις, ιδιαίτερα στη σχιζοφρένεια [van Os and Kapur, 2009,
Smieskova et al., 2010, Stone, 2011].
Λειτουργίες του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος υποδοχέα
Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι δεν έχουμε ακόμη πλήρη κατανόηση των
ποικίλων λειτουργιών του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος, το οποίο
κατανέμεται ευρέως τόσο στον εγκέφαλο όσο και στο περιφερικό σύστημα και
στους περισσότερους αδένες και όργανα στο σώμα. Ωστόσο, έχει σημειωθεί
δραματική αύξηση της έρευνας που διερευνά το σύστημα αυτό κατά την
τελευταία δεκαετία και θεωρείται ότι είναι ένας από τους ταχύτερα
αναπτυσσόμενους τομείς της ψυχοφαρμακολογίας, ενώ ο αριθμός των
“κλασικών” μελετών για νευροδιαβιβαστές είτε μειώθηκε είτε παρέμεινε ο
ίδιος [Pamplona and Takahashi, 2012]. Παρόλο που οι γνώσεις μας σχετικά με το
ρόλο του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος εξελίσσονται ακόμα, τα
διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι αυτό το σύστημα έχει πολλαπλούς
ρυθμιστικούς ρόλους σε νευρωνικά, αγγειακά, μεταβολικά, ανοσολογικά και
αναπαραγωγικά συστήματα. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ο
ρυθμιστικός ρόλος κατά παραγγελία σε άλλα συστήματα νευροδιαβιβαστών
επηρεάζει σαφώς λειτουργίες όπως η γνώση, η μνήμη, η κίνηση και η
αντίληψη του πόνου [Howlett et al., 2002].
Το φυτό της κάνναβης
Το φυτό της κάνναβης έχει δύο βασικά υπο-είδη, την Cannabis indica και την
Cannabis sativa και μπορούν να διαφοροποιηθούν ανάλογα με τα
διαφορετικά φυσικά χαρακτηριστικά τους. Οι ποικιλίες με κυρίαρχο το υποείδος indica είναι μικρά φυτά με ευρεία, σκούρα πράσινα φύλλα και έχουν
υψηλότερη περιεκτικότητα σε κανναβιδιόλη από τα φυτά sativa στα οποία το
περιεχόμενο της THC είναι υψηλότερο. Οι ποικιλίες με κυρίαρχο το υπο-είδος
sativa είναι συνήθως ψηλότερες και έχουν λεπτά φύλλα με ανοιχτό πράσινο
χρώμα. Λόγω του υψηλότερου περιεχομένου THC, η C. sativa είναι η
προτιμώμενη επιλογή από τους χρήστες. Πρόκειται για ένα σύνθετο φυτό με
περίπου 426 χημικές οντότητες, εκ των οποίων πάνω από 60 είναι
κανναβινοειδείς ενώσεις [Dewey, 1986]. Οι τέσσερις κύριες ενώσεις είναι, η d-
9-THC, η CBD, η d-8-THC και η CBN (κανναβινόλη), οι οποίες έχουν ερευνηθεί
περισσότερο [Pertwee, 1997, 2008, Pamplona and Takahashi, 2012].
Στο φυτό, τα κανναβινοειδή συντίθενται και συσσωρεύονται ως
κανναβινοειδή οξέα, αλλά όταν το φυτικό προϊόν ξηραίνεται, φυλάσσεται και
θερμαίνεται, τα οξέα αποκαρβοξυλιώνονται σταδιακά στις κατάλληλες
μορφές τους, όπως σε CBD ή σε d-9-THC [De Meijer et al., 2003]. Αρχικά
θεωρήθηκε ότι η CBD ήταν ο μεταβολικός γονέας της d-9-THC, αλλά αργότερα
διαπιστώθηκε ότι η βιοσύνθεση του συμβαίνει σύμφωνα με μια γενετικά
καθορισμένη αναλογία [Russo and Guy, 2006]. Αν και οι χημικές δομές και των
τεσσάρων ενώσεων είναι παρόμοιες, τα φαρμακολογικά τους αποτελέσματα
μπορεί να είναι πολύ διαφορετικά. Οι πλέον ερευνηθείσες ενώσεις του φυτού
είναι η d-9-THC και η CBD και ως εκ τούτου θα επικεντρωθούμε κυρίως σε
αυτές τις δύο ενώσεις και τις διαφορές τους.
Δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη και κανναβιδιόλη
Οι φυσικές ενώσεις του φυτού της κάνναβης αναφέρονται επίσης ως
φυτοκανναβινοειδή από τα οποία η d-9-THC είναι το κύριο ψυχοδραστικό
συστατικό και έχει διερευνηθεί ευρέως τόσο σε ζώα όσο και σε ανθρώπους.
Χαρακτηριστικά παράγει, με δοσοεξαρτώμενο τρόπο, υπο-ενεργότητα,
υποθερμία, χωρική και λεκτική βραχυπρόθεσμη μνήμη [Hayakawa et al., 2007].
Ωστόσο, η δεύτερη κύρια ένωση, η CBD, δεν επηρεάζει την κινητική
δραστηριότητα, τη θερμοκρασία του σώματος ή τη μνήμη από μόνη της.
Ωστόσο, υψηλότερες δόσεις CBD μπορούν να ενισχύσουν τις χαμηλότερες
δόσεις της d-9-THC ενισχύοντας το επίπεδο έκφρασης CB1R στον ιππόκαμπο
και τον υποθάλαμο. Οι συγγραφείς υποδεικνύουν ότι η CBD ενισχύει τις
φαρμακολογικές επιδράσεις της d-9-THC μέσω ενός εξαρτώμενου από CB1R
μηχανισμού [Hayakawa et al., 2007].
Η διαθέσιμη έρευνα δείχνει ότι οι κύριες δύο ενώσεις, η d-9-THC και η CBD,
παρόλο που έχουν παρόμοιες επιδράσεις σε ορισμένους τομείς, έχουν επίσης
σχεδόν αντίθετες επιδράσεις μεταξύ τους σε άλλες απόψεις [Carlini et al., 1974,
Borgwardt et al., 2008, Fusar-Poli et al., 2009, Morrison et al., 2009, Bhattacharyya
et al., 2009b, Winton-Brown et al., 2011]. Ο Πίνακας 1 συνοψίζει τις ποικίλες
επιδράσεις αυτών των δύο ενώσεων.
Στην πραγματικότητα, οι διαφορετικές και αντίθετες επιδράσεις των
κυριότερων δύο ενώσεων του φυτού παρατηρήθηκαν σε μερικές πρώιμες
μελέτες. Σε μια διπλή-τυφλή μελέτη με 40 υγιείς εθελοντές, οι Karniol και
συνεργάτες χορήγησαν από του στόματος d-9-THC και CBD και τα μείγματα
των δύο μαζί, ενώ μετρήθηκαν τα ποσοστά παλμού, οι χρόνοι παραγωγής και
οι ψυχολογικές αντιδράσεις [Karniol et al. 1974]. Ενώ η d-9-THC μόνο αύξησε
τον ρυθμό των παλμών, διαταραγμένα καθήκοντα χρόνου και προκάλεσε
ισχυρές ψυχολογικές αντιδράσεις στα υποκείμενα, η CBD μόνο της δεν
προκάλεσε τέτοια αποτελέσματα. Ωστόσο, η CBD ήταν αποτελεσματική στην
παρεμπόδιση των περισσότερων αποτελεσμάτων της d-9-THC όταν
χορηγήθηκαν και οι δύο ουσίες. Η CBD μείωσε επίσης την συνιστώσα άγχους
των επιδράσεων της d-9-THC με τέτοιο τρόπο ώστε τα άτομα να αναφέρουν
πιο ευχάριστα αποτελέσματα.
Πίνακας 1
Επιδράσεις της τετραϋδροκανναβινόλης και της κανναβιδιόλης,
προσαρμοσμένες και ενημερωμένες από τους Russo and Guy [2006].
Επιδράσεις THC CBD Αναφορές
Επιδράσεις υποδοχέα/μηυποδοχέα
CB1 ++ ± Rhee et al., [1997],
Iwamura et al., [2001],
Hayakawa et al., [2008]
CB2 + ± Rhee et al., [1997],
Showalter et al., [1996]
Αντιφλεγμονώδες + + Juknat et al., [2011]
Ανοσοτροποποιητικό + + Costa et al., [2007]
Επιδράσεις στο ΚΝΣ
Αντισπασμωδικό + ++ Wallace et al., [2001]
Μυοχαλαρωτικό + + Lakhan and Rowland [2009]
Αγχολυτικό ± ++ Zuardi and Guimaraes [1997],
Crippa et al., [2009]
Ψυχοτρόπο ++ – Russo [2001],
D’Souza et al., [2004],
Borgwardt et al., [2008]
Αντιψυχωσικό – ++ Zuardi et al., [1995],
Moreira and Guimaraes [2005]
Προβλήματα βραχυπρόθεσμης
μνήμης
+ – Hayakawa et al., [2008],
Morgan et al., [2010]
Παραμόρφωση της αντίληψης ++ – Karniol and Carlini [1973],
του χρόνου Anderson et al., [2010]
Νευροπροστατευτικό
αντιοξειδωτικό
+ ++ Juknat et al., [2011]
Αντιεμετικό ++ ++ Parker et al., [2011]
Καταστολή + – Nicholson et al., [2004],
Russo et al., [2007]
Καρδιαγγειακά αποτελέσματα
Βραδυκαρδία – + Benowitz and Jones [1981]
Ταχυκαρδία + – Gorelick and Heishman [2006]
Υπέρταση + – Batkai et al., [2004]
Υπόταση – + Gorelick and Heishman [2006]
Όρεξη/GI/μεταβολικό
Ορεκτικό + – Pertwee [2009]
Κινητικότητα GI
(επιβραδυνόμενη)
++ + Di Marzo and Piscitelli [2011]
Μεταβολικό/διαβήτης + – Di Marzo et al., [2011]
Αντι-καρκινογένεσης
Γλοίωμα (απόπτωση) + + Torres et al., [2011]
Καρκίνος του πνεύμονα + ++ Athanasiou et al., [2007],
Ramer et al., [2012]
Οφθαλμολογικά
Ενδοφθάλμια πίεση
(μειωμένη)
++ + Green [1998]
CBD, κανναβιδιόλη / ΚΝΣ, κεντρικό νευρικό σύστημα / GI, γαστρεντερικό / ΤΗC,
τετραϋδροκανναβινόλη
Πιο πρόσφατα, έχουν πραγματοποιηθεί αρκετές μελέτες πρόκλησης
φαρμάκων με υγιείς μεθοδολογίες που εξετάζουν τις επιδράσεις και των δύο
αυτών ενώσεων. Η ομάδα μας πραγματοποίησε μια σειρά διπλών-τυφλών,
ψευδο-τυχαίων μελετών σε υγιείς εθελοντές που είχαν προηγούμενη
ελάχιστη έκθεση στην κάνναβη. Όλοι οι συμμετέχοντες έλαβαν 10 mg d-9-
THC, 600 mg CBD και εικονικό φάρμακο (αλεύρι) σε τρεις διαφορετικές
συνεδρίες απεικόνισης με λειτουργικό μαγνητικό συντονισμό, ενώ εκτελούσαν
μια εργασία αναστολής απόκρισης, μια λεκτική εργασία μνήμης, ένα
συναισθηματικό έργο και ένα ακουστικό και οπτικό αισθητήριο καθήκον
επεξεργασίας. Τα συνολικά συμπερασματικά αποτελέσματα έδειξαν ότι οι d9-THC και CBD είχαν διαφορετικές συμπεριφορικές επιδράσεις και επίσης,
κατά περιόδους, αντίθετη ενεργοποίηση του εγκεφάλου σε διάφορες
περιοχές [Borgwardt et al., 2008, Fusar-Poli et al., 2009, Bhattacharyya et al.,
2009b, Winton-Brown et al., 2011]. Η d-9-THC προκάλεσε παροδικά ψυχωτικά
συμπτώματα και αύξησε τα επίπεδα άγχους, τοξίκωσης και καταστολής, ενώ η
CBD δεν είχε σημαντική επίδραση στη συμπεριφορά ή σε αυτές τις
παραμέτρους.
Σε σχέση με τα δεδομένα απεικόνισης, κατά τη διάρκεια της εργασίας
αναστολής απόκρισης, σε σχέση με το εικονικό φάρμακο, η d-9-THC
εξασθένησε τη δέσμευση των περιοχών του εγκεφάλου που κανονικά
προκαλούν αναστολή απόκρισης, ενώ η CBD διαμόρφωσε δραστικότητα σε
περιοχές που δεν εμπλέκονται με αυτή την εργασία [Borgwardt et al., 2008].
Κατά τη διάρκεια της λεκτικής εκμάθησης και ανάκτησης των καθηκόντων
ζεύγους λέξεων, η d-9-THC διαμόρφωσε δραστηριότητα σε μεσοχρονικές και
κοιλιακές περιοχές, ενώ η CBD δεν είχε τέτοια επίδραση [Bhattacharyya et al.,
2009b]. Κατά τη διάρκεια μιας συναισθηματικής εργασίας, η d-9-THC και η
CBD είχαν σαφώς διακριτές επιδράσεις στη νευρική, ηλεκτρο-δερμική και
συμπτωματική απόκριση σε πρόσωπα φόβου [Fusar-Poli et al., 2009]. Τα
αποτελέσματά μας υποδεικνύουν ότι οι επιδράσεις της CBD στην
ενεργοποίηση σε μεταιχμιακές και παρα-μεταιχμιακές περιοχές μπορεί να
συμβάλλουν στην ικανότητά της να μειώνει την αυτόνομη διέγερση και το
υποκειμενικό άγχος, ενώ οι αγχογόνες επιδράσεις της d-9-THC μπορεί να
σχετίζονται με επιδράσεις σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου. Κατά τη
διάρκεια της ακουστικής εργασίας, και πάλι αυτές οι δύο ενώσεις είχαν
αντίθετες επιδράσεις στον ανώτερο χρονικό φλοιό όταν τα άτομα άκουσαν
ομιλία και στον ινιακό φλοιό κατά τη διάρκεια της οπτικής επεξεργασίας
[Winton-Brown et al., 2011].
Η ομάδα μας αξιολόγησε επίσης το κατά πόσον η προ-επεξεργασία με CBD θα
μπορούσε να αποτρέψει τα οξεία ψυχωτικά συμπτώματα που προκλήθηκαν
από την d-9-THC όταν έξι υγιείς εθελοντές έλαβαν d-9-THC ενδοφλεβίως σε
δύο περιπτώσεις μετά από εικονικό φάρμακο ή προ-επεξεργασία CBD
[Bhattacharyya et al., 2010]. Διαπιστώσαμε ότι η προ-επεξεργασία με CBD
απέτρεψε τα παροδικά ψυχωτικά συμπτώματα που προκλήθηκαν από την d9-THC.
Τόσο μελέτες σε ζώα όσο και σε ανθρώπους δείχνουν ότι η CBD έχει
αγχολυτικές ιδιότητες. Στην πραγματικότητα σε μια πρόσφατη διπλή-τυφλή
μελέτη που διεξήχθη σε ασθενείς με γενικευμένη διαταραχή κοινωνικού
άγχους, διαπιστώθηκε ότι σε σχέση με το εικονικό φάρμακο, η CBD μείωσε
σημαντικά το υποκειμενικό άγχος και η επίδρασή της σχετίζεται με τη δράση
της σε μεταιχμιακές και παρα-μεταιχμιακές περιοχές, όπως καταδείχτηκε με
μονής εκπομπής πρωτονίων υπολογιστική τομογραφία [Crippa et al., 2011].
Η CBD έχει επίσης προταθεί να έχει αντιψυχωσικά αποτελέσματα και
θεωρείται πιθανό αντιψυχωτικό φάρμακο, ιδιαίτερα λόγω του σχετικά
χαμηλού προφίλ παρενέργειας [Zuardi et al., 1995]. Επιπλέον, αναπτύσσεται
επίσης ως ένα πιθανό “φάρμακο” για διάφορες άλλες καταστάσεις, όπως η
φλεγμονή, ο διαβήτης, ο καρκίνος και οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες [Izzo et
al., 2009].
Η CBD δεν είναι η μόνη ένωση που παρουσιάζει διαφορετικές επιδράσεις στο
κύριο συστατικό της κάνναβης, την d-9-THC, έναν μερικό αγωνιστή CB1R. Μια
άλλη ενδιαφέρουσα ένωση του φυτού, η d-9-τετραϋδροκανναβιβαρίνη (d-9-
THCV), ένας νέος ανταγωνιστής CB1R, επίσης ασκεί δυνητικά χρήσιμες
δράσεις στη θεραπεία της επιληψίας και της παχυσαρκίας [Pertwee, 2008, Izzo
et al., 2009]. Μια ανασκόπηση αυτής της ένωσης, μαζί με τις d-9-THC και CBD
από Pertwee, υποδηλώνει ότι οι φυτικές εκχυλίσεις της d-9-THCV παράγουν
τα αντι-παχυσαρκίας αποτελέσματα περισσότερο αυξάνοντας την ενεργειακή
δαπάνη παρά μειώνοντας την πρόσληψη τροφής [Pertwee, 2008]. Ο
συγγραφέας επισημαίνει επίσης ότι ένα φάρμακο όπως η d-9-THCV, με
ταυτόχρονη παρεμπόδιση των CB1Rs και την ενεργοποίηση των CB2Rs, μπορεί
να έχει δυνατότητα για τη διαχείριση διαταραχών όπως η χρόνια ηπατική
νόσο και η παχυσαρκία, ιδιαίτερα όταν αυτές σχετίζονται με φλεγμονή.
Διαφορετικές περιεκτικότητες στις ποικιλίες της κάνναβης που
διαθέτεται στον δρόμο
Καθώς η d-9-THC είναι το κύριο συστατικό που προκαλεί το επιθυμητό
αίσθημα “ευφορικότητας”, οι χρήστες προτιμούν τις ποικιλίες του φυτού με
υψηλότερη περιεκτικότητα σε THC. Ιδιαίτερα τα τελευταία 15 χρόνια, τέτοιες
παραλλαγές του φυτού ήταν ευρύτερα διαθέσιμες στην “αγορά” του δρόμου
και συνήθως αναφέρονται ως “skunk” ή “sinsemilla”. Σε μια μελέτη που έγινε
από τους Potter και συνεργάτες, όταν συγκρίθηκε η ισχύς της κάνναβης που
κατασχέθηκε από την αστυνομία στην Αγγλία μεταξύ των ετών 1996/8 και
2004/5, η μέση περιεκτικότητα της d-9-THC βρέθηκε να είναι 13,9%
περισσότερη στα πιο πρόσφατα έτη, σημαντικά υψηλότερη από αυτά που
είχαν καταγραφεί πριν από 10 χρόνια [Potter et al., 2008]. Ωστόσο, το
περιεχόμενο της CBD βρέθηκε εξαιρετικά χαμηλό σε πιο πρόσφατους
χρόνους. Οι συγγραφείς επίσης διαπίστωσαν ότι σε φυτικές ή ρητινικές
μορφές της ουσίας, η μέση περιεκτικότητα σε CBD υπερέβαινε εκείνη της THC.
Πιο πρόσφατα, πραγματοποιήθηκε μια μετα-ανάλυση για την αξιολόγηση της
δραστικότητας της κάνναβης από το 1970 έως το 2009. Από τις 21 σειρές
περιπτώσεων που καλύπτουν διάφορες χώρες, αναφέρθηκε πρόσφατη και
συνεπής παγκόσμια αύξηση της δραστικότητας κάνναβης [Cascini et al., 2011].
Τα ευρήματα αυτά υποδεικνύουν ότι οι τρέχουσες τάσεις προτιμήσεως για
παραλλαγές σε ποικιλίες υψηλότερου περιεχομένου σε THC συνεπάγονται
σημαντικούς κινδύνους για την υγεία, ιδιαίτερα σε εκείνους που είναι
επιρρεπείς στις επιβλαβείς επιδράσεις της. Πράγματι, στην εργασία των
Morgan και συνεργάτες πραγματοποίησαν μελέτη σε 120 τρέχοντες χρήστες,
στους οποίους συμμετείχαν 66 καθημερινοί χρήστες και 54 χρήστες για
ψυχαγωγικούς σκοπούς, οι αναλύσεις στα μαλλιά τους αποκάλυψαν τα ποσά
των THC και CBD. Η μελέτη διαπίστωσε ότι τα υψηλότερα επίπεδα THC στα
μαλλιά στους καθημερινούς χρήστες συσχετίστηκαν με αυξημένη κατάθλιψη
και άγχος, καθώς και με φτωχότερη ανάκληση πρόζας και μνήμη πηγής
[Morgan et al., 2011]. Ωστόσο, η υψηλότερη CBD στα μαλλιά συσχετίστηκε με
χαμηλότερα συμπτώματα τύπου ψύχωσης και με καλύτερη μνήμη
αναγνώρισης. Σε σχέση με τους ανθρώπους με ψύχωση, οι κίνδυνοι για την
υγεία είναι ακόμη μεγαλύτεροι με τις ισχυρότερες παραλλαγές του φυτού. Σε
μια πρόσφατη μελέτη ατόμων με ένα πρώτο επεισόδιο ψύχωσης,
διαπιστώθηκε ότι οι ασθενείς χρησιμοποίησαν κάνναβη υψηλότερης
δραστικότητας για μεγαλύτερη διάρκεια και μεγαλύτερη συχνότητα σε
σύγκριση με μια υγιή ομάδα ελέγχου [Di Forti et al., 2009].
Καθώς οι ισχυρότερες παραλλαγές στις ποικιλίες ανέλαβαν την αγορά του
δρόμου, παρατηρήθηκε έντονο ενδιαφέρον για τη μελέτη των δεσμών μεταξύ
της χρήσης κάνναβης και των προβλημάτων ψυχικής υγείας. Το πρώτο που
επέστησε την προσοχή σε έναν τέτοιο σύνδεσμο ήταν μια σειρά
επιδημιολογικών μελετών και ανασκοπήσεων, οι οποίες επεσήμαναν τη
συσχέτιση μεταξύ της χρήσης κάνναβης και του αυξημένου κινδύνου
εμφάνισης ψυχωσικής νόσου με δοσοεξαρτώμενο τρόπο [Zammit et al., 2002,
Arseneault et al., 2002, Moore et al., 2007]. Ένα ψυχωτικό αποτέλεσμα δεν είναι
η μόνη διαγνωστική κατηγορία που συνδέεται με τη χρήση κάνναβης. Τα
συμπτώματα της κατάθλιψης και του άγχους συνήθως συνυπάρχουν με τη
χρήση κάνναβης και οδηγούν σε διαγνωστικά διλήμματα [Nunes et al., 2006,
Dakwar et al., 2011]. Η χρήση κάνναβης μπορεί να προκαλέσει τέτοια
συμπτώματα, καθώς και να χρησιμοποιηθεί δευτερογενώς σε μια πρωτογενή
καταθλιπτική νόσο [Dakwar et al., 2011, Fairman and Anthony, 2012]. Καθώς η
πλειονότητα των μελετών έδειξαν ψυχωσική ασθένεια, σε αυτό το τμήμα θα
επικεντρωθούμε κυρίως σε αυτή τη διαγνωστική κατηγορία.
Ενδιάμεση διαφοροποίηση ως απάντηση στα ψυχογενή αποτελέσματα
της κάνναβης
Περίπου το 18,5% των ανθρώπων στο Ηνωμένο Βασίλειο χρησιμοποιούν
τακτικά κάνναβη [Atha, 2005]. Αυτό είναι σημαντικό, καθώς η χρήση των
παραλλαγών με ποικιλίες κάνναβης με ισχυρές περιεκτικότητες σε THC
αυξάνονται δραματικά, οδηγούν σε ανησυχία για τους κινδύνους στην υγεία
που σχετίζονται με την κάνναβη, ιδίως για τους νέους [Hall and Degenhardt,
2007, Potter et al., 2008, EMCDDA, 2011]. Πρόσφατες επιδημιολογικές μελέτες
δείχνουν τη σχέση μεταξύ της χρήσης κάνναβης και της ανάπτυξης ψυχωσικής
ασθένειας [Zammit et al., 2002, van Os et al., 2002, Arseneault et al., 2002,
Henquet et al., 2005]. Περαιτέρω στοιχεία προέρχονται από τη συστηματική
ανασκόπηση των διαχρονικών και πληθυσμιακών μελετών που δείχνουν ότι η
χρήση κάνναβης αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο ανάπτυξης ψυχωσικής νόσου
κατά τρόπο εξαρτώμενο από τη δόση [Moore et al., 2007].
Ωστόσο, μόνο μια μικρή μειονότητα αναπτύσσει μια ψυχική ασθένεια
πλήρους εμφυσήσεως με τη μορφή σχιζοφρένειας ή διπολικής διαταραχής,
ενώ μια μεγαλύτερη ομάδα, που κυμαίνεται από 15% έως 50%, παρουσιάζει
παροδικά ψυχωτικά συμπτώματα μικρής διάρκειας, από μερικές ώρες έως και
μια εβδομάδα και συνήθως ανακτώνται χωρίς να απαιτείται κάποια
παρέμβαση [Thomas, 1996, Green et al., 2003, D’Souza et al., 2004, 2009, Morrison
et al., 2009]. Πράγματι, οι μελέτες πρόκλησης φαρμάκων με d-9-THC σε υγιείς
εθελοντές έχουν δείξει ένα ευρύ φάσμα παροδικών συμπτωμάτων,
συμπεριφορών και γνωστικών ελλειμμάτων που κυμαίνονται από άγχος έως
ψύχωση σε παροδική διαταραχή της μνήμης [D’Souza et al., 2004, Curran et al.,
2002, Morrison et al., 2009]. Η κλινική εικόνα της παροδικής ψύχωσης μπορεί
να μην διακρίνεται από μια ειλικρινή οξεία ψύχωση με παραισθήσεις και
ψευδαισθήσεις, εκτός από τη σύντομη διάρκεια της.
Είναι προφανές ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές στις επιδράσεις της
κάνναβης στα άτομα. Η βιολογική βάση αυτής της μεταβλητής ευαισθησίας
είναι ακόμη ασαφής. Έχουν διεξαχθεί αρκετές μελέτες που εξετάζουν ποιες
ομάδες είναι πιο ευάλωτες στην ανάπτυξη ψυχωτικής έκβασης ως
αποτέλεσμα της χρήσης κάνναβης [van Os et al., 2002, Henquet et al., 2004]. Τα
ευρήματα μέχρι τώρα δείχνουν ότι η επίδραση της χρήσης κάνναβης είναι
πολύ ισχυρότερη σε εκείνους με οποιαδήποτε προδιάθεση για ψύχωση κατά
την έναρξη από ότι σε εκείνους χωρίς [Henquet et al., 2005]. Πράγματι, τα
άτομα με προδιάθεση για ψύχωση που υποδεικνύεται από θετικό
οικογενειακό ιστορικό ψύχωσης έχουν βρεθεί ότι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα
στις επιδράσεις της κάνναβης [McGuire et al., 1995]. Ένας άλλος δείκτης για
υψηλότερο κίνδυνο ψύχωσης είναι η παρουσία υποκλινικών ψυχωτικών
χαρακτηριστικών και πάλι τέτοια άτομα έχουν επηρεαστεί από υψηλότερο
κίνδυνο ανάπτυξης ψυχωσικής νόσου [Henquet et al., 2004]. Επιπλέον, όσοι
βρίσκονται σε εξαιρετικά υψηλό κίνδυνο ψύχωσης έχει αναφερθεί ότι είναι
πιο ευαίσθητοι στις ψυχογενείς επιδράσεις της κάνναβης σε σύγκριση με τους
χρήστες του γενικού πληθυσμού [Peters et al., 2009].
Λόγω των αναφερθέντων δεσμών μεταξύ της σχιζοτυπικής προσωπικότητας
και της σχιζοφρένειας, αυτός ο τύπος διαταραχής της προσωπικότητας έχει
εξεταστεί διεξοδικά στην εξέταση του ρόλου της κάνναβης στην παραγωγή
ψυχωτικών συμπτωμάτων. Πράγματι, έχει αποδειχθεί ότι οι άνθρωποι με
υψηλή συχνότητα σχιζοτύπου που χρησιμοποιούν κάνναβη είναι πιο πιθανό
να έχουν εμπειρίες παρόμοιες με την ψύχωση κατά τη στιγμή της χρήσης, μαζί
με δυσάρεστες παρενέργειες [Barkus et al., 2006]. Αυτή η μελέτη έχει
επαναληφθεί και έχει επιβεβαιωθεί ότι εκείνοι με σχιζοτυπική διαταραχή
προσωπικότητας φέρουν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης ψυχωσικών
συμπτωμάτων με χρήση κάνναβης [Stirling et al., 2008]. Πρόσφατα, μια άλλη
μελέτη παρέχει περαιτέρω υποστήριξη για μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της
πρώιμης χρήσης κάνναβης και της ανάπτυξης συμπτωμάτων διαταραχής
φάσματος σχιζοφρένειας [Anglin et al., 2012].
Οι αναφερόμενοι παράγοντες ευπάθειας που αναφέρθηκαν εδώ
συνεπάγονται ισχυρή γενετική προδιάθεση και υπήρξαν αρκετές μελέτες που
εξετάζουν ιδιαίτερα συγκεκριμένα γονίδια που έχουν εμπλακεί σε ψυχώσεις.
Η πρώτη τέτοια μελέτη διεξήχθη από τους Caspi και συνεργάτες [Caspi et al.,
2005]. Σε αυτή τη διαχρονική μελέτη, εξετάστηκε ένα ειδικό γονίδιο
ευαισθησίας που συνδέθηκε με τη σχιζοφρένεια και τη διπολική διαταραχή, η
κατεχολ-Ο-μεθυλοτρανσφεράση (catechol-O-methyltransferase, COMT),
εξετάστηκε σε μια αντιπροσωπευτική ομάδα από την γέννηση
ακολουθούμενη έως την ενηλικίωση. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι φορείς του
αλληλόμορφου COMT βαλίνης158 ήταν πιο πιθανό να παρουσιάσουν
ψυχωσικά συμπτώματα και να αναπτύξουν σχιζοφρενοειδή διαταραχή εάν
χρησιμοποιούσαν κάνναβη πριν από την ηλικία των 15 ετών. Ωστόσο, ο
αριθμός των ατόμων που έφεραν αυτό το αλληλόμορφο ήταν μικρός σε αυτή
τη μελέτη. Χρησιμοποιώντας ένα σχέδιο μόνο 493 ατόμων με σχιζοφρένεια, οι
Zammit και συνεργάτες επανεξέτασαν αυτή τη συσχέτιση, αλλά τα ευρήματά
τους δεν υποστηρίζουν τις διάφορες επιδράσεις της χρήσης κάνναβης στη
σχιζοφρένεια σύμφωνα με την παραλλαγή του COMT [Zammit et al., 2007]. Η
ομάδα των Zammit και συνεργάτες επίσης εξέτασε την αλληλεπίδραση μεταξύ
της χρήσης κάνναβης και του γονότυπου COMT, περιορίζοντας την ανάλυση
σε συμμετέχοντες που ισχυρίστηκαν ότι χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά
κάνναβη κατά την ίδια περίοδο αποκοπής όπως και στην μελέτη της ομάδας
Caspi και συνεργάτες, αλλά δεν κατάφεραν να βρουν στοιχεία που να
υποστηρίζουν τη σύνδεση.
Πρόσφατα, οι Van Winkel και συνεργάτες εξέτασαν τα αποτελέσματα της
πρόσφατης χρήσης κάνναβης εξετάζοντας 152 πολυμορφισμούς ενός
νουκλεοτιδίου σε 42 υποψήφια γονίδια σε 801 ασθενείς με ψύχωση και σε
740 μη επηρεασμένα αδέλφια τους [van Winkel et al., 2011]. Οι συγγραφείς
διαπίστωσαν ότι η γενετική παραλλαγή σε πρωτεϊνική κινάση σερίνηςθρεονίνης (serine-threonine protein kinase, AKT1) μπορεί να προκαλέσει τόσο
βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην έκφραση της
ψύχωσης που σχετίζεται με τη χρήση κάνναβης. Οι συγγραφείς προτείνουν ότι
ο πιθανός μηχανισμός θα μπορούσε να είναι ο ρυθμισμένος προς τα κάτω με
κανναβινοειδές της σηματοδότησης ΑΚΤ1/γλυκογόνου συνθάσης κινάσης 3
του υποδοχέα D2 της ντοπαμίνης. Πράγματι, οι αγωνιστές CB1R έχουν δειχθεί
ότι επάγουν φωσφορυλίωση ΑΚΤ1, ενώ οι ανταγωνιστές αυτού του υποδοχέα
έχουν αναστείλει μονοπάτια σηματοδότησης ΑΚΤ1 [Molina-Holgado et al.,
2002]. Περαιτέρω υποστήριξη για την πιθανή συμμετοχή του γονιδίου AKT1
προέρχεται από τη μελέτη μας με υγιείς εθελοντές. Αυτή η μελέτη διαπίστωσε
ότι, κατά τη διάρκεια διαδικασιών των συνθηκών κωδικοποίησης και
ανάκλησης λεκτικής μνήμης, η επαγωγή ψυχωτικών συμπτωμάτων από d-9-
THC συσχετίστηκε με την εξασθενημένη ενεργοποίηση ραβδωτού και
μεσεγκεφάλου μόνο σε όσους ήταν Ο ομοζυγώτες της ΑΚΤ1 και φορείς του 9-
αλληλόμορφου μεταφορέα ντοπαμίνης (DAT1) [Bhattacharyya et al., 2012]
(Πίνακας 2).
Πίνακας 2
Προτεινόμενοι παράγοντες που καθορίζουν την ευαισθησία στην ψύχωση των
χρηστών κάνναβης.*
Ευαισθησία στην
ψύχωση όπως
προσδιορίζεται από:
Πιθανοί παράγοντες
ευαισθησίας
Ομάδα μελέτης
Προδιάθεση για την
ψύχωση
Οικογενειακό ιστορικό
ψυχωσικής νόσου
McGuire et al., [1995]
Παρουσία υποκλινικών
ψυχωσικών
συμπτωμάτων
Henquet et al., [2004]
Οι ομάδες υψηλού
κινδύνου
Peters et al., [2009]
Προσωπικότητα Σχιζοτυπική διαταραχή
προσωπικότητας
Barkus et al., [2006],
Stirling et al., [2008],
Anglin et al., [2012]
Γονίδια ευαισθησίας
στην ψύχωση
COMT Caspi et al., [2005]
AKT1 van Winkel et al., [2011]
AKT1 και DAT1 Bhattacharyya et al.,
[2012]
*Παρακαλώ σημειώστε ότι εκτός από τη σχιζοτυπική διαταραχή προσωπικότητας,
οι άλλες μελέτες πρέπει να αναπαραχθούν.
AKT1, πρωτεϊνική κινάση σερίνης-θρεονίνης /
COMT, κατεχολ-Ο-μεθυλοτρανσφεράση /
DAT1, γονίδιο μεταφορέα ντοπαμίνης.
Εκτός από τη σχιζοτυπική προσωπικότητα, οι παράγοντες ευπάθειας στις
ψυχογενείς επιδράσεις της κάνναβης απαιτούν επανάληψη. Είναι σαφές ότι
πρέπει να διεξαχθούν περαιτέρω εργασίες για να διερευνηθούν οι βιολογικοί
μηχανισμοί που καθορίζουν την ευπάθεια προς ένα ψυχωτικό αποτέλεσμα.
Συμπέρασμα
Κατά την τελευταία δεκαετία, η ενδοκανναβινοειδής έρευνα υπήρξε ένας από
τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους τομείς της ψυχοφαρμακολογίας, ανοίγοντας
τρόπους για την ανακάλυψη νέων φαρμάκων για μια ευρεία ποικιλία
προβλημάτων υγείας, που κυμαίνονται από μεταβολικές διαταραχές έως
γλαύκωμα και σχιζοφρένεια.
Η κατανομή του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος στον εγκέφαλο είναι
ενδιαφέρουσα καθώς οι ίδιες περιοχές του εγκεφάλου εμπλέκονται επίσης
στις ψυχώσεις, ιδιαίτερα στη σχιζοφρένεια. Επιπλέον, η πολύπλοκη και
περίπλοκη εμπλοκή αυτού του συστήματος με άλλους νευροδιαβιβαστές
όπως η ντοπαμίνη, το GABA και τα γλουταμινεργικά συστήματα μπορεί να
έχουν επιπτώσεις στην ανάπτυξη ψυχωσικής ασθένειας.
Φυσικά, λόγω της πρόσφατης και σταθερής αύξησης της διαθεσιμότητας
ποικιλιών με υψηλότερες παραλλαγές σε περιεχόμενο THC της κάνναβης σε
όλο τον κόσμο, αυξάνονται οι ανησυχίες σχετικά με τους κινδύνους για την
υγεία, ιδίως για τους νέους. Ωστόσο, η κάνναβη επηρεάζει τους ανθρώπους
διαφορετικά και ως εκ τούτου είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι κάνει
κάποιον πιο εκτεθειμένο σε κίνδυνο και πώς διαφέρει σε σχέση με εκείνους
που δεν αναπτύσσουν ψυχωσικές παθήσεις. Εδώ παρουσιάσαμε μια
επισκόπηση των διαθέσιμων πληροφοριών σχετικά με τους παράγοντες
κινδύνου που μπορεί να θέσουν ένα άτομο σε μεγαλύτερο κίνδυνο, όπως η
προδιάθεση για ψύχωση, η σχιζοτυπική προσωπικότητα και ορισμένα γονίδια
ευαισθησίας.
Η εύρεση ομάδων που είναι ευάλωτες είναι ιδιαίτερα σημαντική, ώστε να
μπορούν να στοχεύουν έγκαιρες προληπτικές και θεραπευτικές παρεμβάσεις.
Μια τέτοια έρευνα θα οδηγούσε επίσης στην ανακάλυψη των βιοχημικών
μηχανισμών που εμπλέκονται στην έρευνα για την κάνναβη και τα
ενδοκανναβινοειδή και τελικά σε μια καλύτερη κατανόηση του τρόπου
λειτουργίας του εγκεφάλου και του σώματος.
Ευχαριστίες
Ευχαριστούμε τον Ethan Russo και τον Geoffrey W. Guy για την παροχή της
έμπνευσης για τον Πίνακα 1. Επίσης ευχαριστούμε τον Dr. Sanem Atakan για
τη βοήθειά του στην επεξεργασία του πρώτου σχεδίου.
Υποσημειώσεις
Χρηματοδότηση: Η συγκεκριμένη έρευνα δεν έλαβε συγκεκριμένη
επιχορήγηση από οποιοδήποτε φορέα χρηματοδότησης στους δημόσιους,
εμπορικούς ή μη κερδοσκοπικούς τομείς.
Δήλωση σύγκρουσης συμφερόντων
Ο συντάκτης δεν δηλώνει σύγκρουση συμφερόντων κατά την προετοιμασία
αυτού του άρθρου.
Βιβλιογραφικές αναφορές
* Anderson B., Rizzo M., Block R., Pearlson G., O’Leary D. (2010)
“Sex, drugs and cognition: effects of marijuana”
(Σεξ, ναρκωτικά και γνωσιακή συμπεριφορά: επιπτώσεις της κάνναβης)
J Psychoactive Drugs 42:413–424
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21305906
* Anglin D., Corcoran C., Brown A., Chen H., Lighty Q., Brook J., et al. (2012)
“Early cannabis use and schizotypal personality disorder symptoms
from adolescence to middle adulthood”
(Πρόωρη χρήση κάνναβης και σχιζοτυπική διαταραχή της
προσωπικότητας από την εφηβεία μέχρι τη μέση ενηλικίωση)
Schizophr Res 137:45–49
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22325079
* Arseneault L., Cannon M., Murray R., Poulton R., Caspi A., Moffitt T. (2002)
“Cannabis use in adolescence and risk for adult psychosis: longitudinal
prospective study”
(Η χρήση κάνναβης στην εφηβεία και ο κίνδυνος για ψύχωση των
ενηλίκων: διαχρονική προοπτική μελέτη)
BMJ 325:1212–1213 https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12446537
* Atha M. (2005) Independent Drug Monitoring Unit (IDMU)
“Cannabis use in Britain”
(Η χρήση κάνναβης στη Βρετανία)
(http://)www(dot)idmu(dot)co(dot)uk/
* Athanasiou A., Clarke A., Turner A., Kumaran N., Vakilpour S., Smith P., et al.
(2007)
“Cannabinoid receptor agonists are mitochondrial inhibitors: a unified
hypothesis of how cannabinoids modulate mitochondrial function and
induce cell death”
(Οι αγωνιστές υποδοχέα κανναβινοειδών είναι μιτοχονδριακοί
αναστολείς: μια ενιαία υπόθεση για το πώς τα κανναβινοειδή ρυθμίζουν
τη λειτουργία των μιτοχονδρίων και προκαλούν τον κυτταρικό θάνατο)
Biochem Biophys Res Commun 364:131–137
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17931597
* Barkus E., Stirling J., Hopkins R., Lewis S. (2006)
“Cannabis-induced psychosis-like experiences are associated with high
schizotypy”
(Οι επαγόμενες από την κάνναβη παρόμοιες με ψύχωση εμπειρίες
σχετίζονται με υψηλό σχιζοτύπο)
Psychopathology 39:175–178
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16636640
* Batkai S., Pacher P., Osei-Hyiaman D., Radaeva S., Liu J., Harvey-White J., et al.
(2004)
“Endocannabinoids acting at cannabinoid-1 receptors regulate
cardiovascular function in hypertension”
(Τα ενδοκανναβινοειδή που δρουν στους υποδοχείς κανναβινοειδών-1
ρυθμίζουν την καρδιαγγειακή λειτουργία στην υπέρταση)
Circulation 110:1996–2002
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15451779
* Benowitz N., Jones R. (1981)
“Cardiovascular and metabolic considerations in prolonged
cannabinoid administration in man”
(Καρδιαγγειακές και μεταβολικές εκτιμήσεις σε παρατεταμένη χορήγηση
κανναβινοειδών στον άνθρωπο)
J Clin Pharmacol 21:214S–223S
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/6271827
* Bhattacharyya S., Atakan Z., Martin-Santos R., Crippa J., Kambeitz J., Prata D.,
et al. (2012)
“Preliminary report of biological basis of sensitivity to the effects of
cannabis on psychosis: AKT1 and DAT1 genotype modulates the effects
of delta-9-tetrahydrocannabinol on midbrain and striatal function”
(Προκαταρκτική αναφορά της βιολογικής βάσης ευαισθησίας στις
επιδράσεις της κάνναβης στην ψύχωση: Ο γονότυπος AKT1 και DAT1
ρυθμίζει τις επιδράσεις της δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλης στη
λειτουργία του μεσεγκεφάλου και του ραβδωτού σώματος)
Mol Psychiatry 17(12):1152-5
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22290123
* Bhattacharyya S., Crippa J., Martin-Santos R., Winton-Brown T., Fusar-Poli P.
(2009a)
“Imaging the neural effects of cannabinoids: current status and future
opportunities for psychopharmacology”
(Απεικόνιση των νευρωνικών επιδράσεων των κανναβινοειδών:
τρέχουσα κατάσταση και μελλοντικές ευκαιρίες για ψυχοφαρμακολογία)
Curr Pharm Des 15:2603–2614
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19689331
* Bhattacharyya S., Fusar-Poli P., Borgwardt S., Martin-Santos R., Nosarti C.,
O’Carroll C., et al. (2009b)
“Modulation of mediotemporal and ventrostriatal function in humans
by delta-9-tetrahydrocannabinol: a neural basis for the effects of
Cannabis sativa on learning and psychosis”
(Διαμόρφωση της μεσοποριακής και κοιλιακής λειτουργίας σε
ανθρώπους από δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη: μια νευρική βάση για
τις επιδράσεις του Cannabis sativa στη μάθηση και την ψύχωση)
Arch Gen Psychiatry 66:442–451
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19349314
* Bhattacharyya S., Morrison P., Fusar-Poli P., Martin-Santos R., Borgwardt S.,
Winton-Brown T., et al. (2010)
“Opposite effects of delta-9-tetrahydrocannabinol and cannabidiol on
human brain function and psychopathology”
(Αντίθετα αποτελέσματα της δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλης και της
κανναβιδιόλης στη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου και την
ψυχοπαθολογία)
Neuropsychopharmacology 35:764–774
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19924114
* Borgwardt S., Allen P., Bhattacharyya S., Fusar-Poli P., Crippa J., Seal M., et al.
(2008)
“Neural basis of Δ-9-tetrahydrocannabinol and cannabidiol: effects
during response inhibition”
(Νευρωνική βάση της Δ-9-τετραϋδροκανναβινόλης και της
κανναβιδιόλης: αποτελέσματα κατά την αναστολή της απόκρισης)
Biol Psychiatry 64:966–973
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18589404
* Callén L., Moreno E., Barraso-Chinea P., Moreno-Delgado D., Cortes A., Mallol
J., et al. (2012)
“Cannabinoid receptors CB1 and CB2 form functional heteromers in the
brain”
(Οι υποδοχείς των κανναβινοειδών CB1 και CB2 σχηματίζουν
λειτουργικά ετερομερή στον εγκέφαλο)
J Biol Chem 287:20851-20865
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22532560
* Carlini E., Karniol I., Renault P., Schuster C. (1974)
“Effects of marihuana in laboratory animals and in man”
(Επιδράσεις της κάνναβης σε εργαστηριακά ζώα και στον άνθρωπο)
Br J Pharmacol 50:299–309
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4609532
* Cascini F., Aiello C., Di Tanna G. (2011)
“Increasing delta-9-tetrahydrocannabinol (Δ-9-THC) content in herbal
cannabis over time: systematic review and meta-analysis”
(Αύξηση της περιεκτικότητας σε δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλη (Δ-9-
THC) στη φυτική κάνναβη με την πάροδο του χρόνου: συστηματική
ανασκόπηση και μετα-ανάλυση)
Curr Drug Abuse Rev 5:32-40
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22150622
* Caspi A., Moffitt T., Cannon M., McClay J., Murray R., Harrington H., et al.
(2005)
“Moderation of the effect of adolescent-onset cannabis use on adult
psychosis by a functional polymorphism in the catechol-Omethyltransferase gene: longitudinal evidence of a gene X environment
interaction”
(Μετρίαση της επίδρασης της χρήσης κάνναβης σε εφήβους στην
ψύχωση ενήλικα από λειτουργικό πολυμορφισμό στο γονίδιο κατεχόληςΟ-μεθυλοτρανσφεράσης: διαχρονική απόδειξη αλληλεπίδρασης
γονιδίου Χ)
Biol Psychiatry 57:1117–1127
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15866551
* Costa B., Trovato A., Comellii F., Giagnoni G., Colleoni M. (2007)
“The non-psychoactive cannabis constituent cannabidiol is an orally
effective therapeutic agent in rat chronic inflammatory and
neuropathic pain”
(Το μη ψυχοδραστικό συστατικό της κάνναβης, η κανναβιδιόλη είναι
ένας από του στόματος αποτελεσματικός θεραπευτικός παράγοντας
στον χρόνιο φλεγμονώδη και νευροπαθητικό πόνο σε αρουραίο)
Eur J Pharmacol 556:75–83
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17157290
* Crippa J., Derenusson G., Ferrari T., Wichert-Ana L., Duran F., Martin-Santos
R., et al. (2011)
“Neural basis of anxiolytic effects of cannabidiol (CBD) in generalized
social anxiety disorder: apreliminary report”
(Νευρωνική βάση αγχολυτικών επιδράσεων της κανναβιδιόλης (CBD)
στη γενικευμένη διαταραχή του κοινωνικού άγχους: μια προκαταρκτική
έκθεση)
J Psychopharmacol 25:121–130
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20829306
* Crippa J., Zuardi A., Martin-Santos R., Bhattacharyya S., Atakan Z., McGuire P.,
et al. (2009)
“Cannabis and anxiety: a critical review of the evidence”
(Η κάνναβη και το άγχος: μια κριτική επισκόπηση των στοιχείων)
Hum Psychopharmacol 7:515–523
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19693792
* Curran H., Brignell C., Fletcher S., Middleton P., Henry J. (2002)
“Cognitive subjective dose–response effects of acute oral delta 9-
tetrahydrocannabinol (THC) in infrequent cannabis users”
(Γνωστικές υποκειμενικές επιδράσεις δόσης-απόκρισης της οξείας από
του στόματος δέλτα 9-τετραϋδροκανναβινόλης (THC) σε ευκαιριακούς
χρήστες κάνναβης)
Psychopharmacology 164:61–70
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12373420
Dakwar E., Nunes E., Bisaga A., Carpenter K., Mariani J., Sullivan M., et al.
(2011)
“A comparison of independent depression and substance-induced
depression in cannabis-, cocaine-, and opioid-dependent treatment
seekers”
(Μια σύγκριση της ανεξάρτητης κατάθλιψης και της κατάθλιψης που
προκαλείται από ουσία στους αιτούντες θεραπεία σχετικά με την
εξάρτηση από την κάνναβη, την κοκαΐνη και τα οπιοειδή)
Am J Addict 20:441–446
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21838843
Degenhardt L., Coffey C., Carlin J., Swift W., Moore E., Patton G. (2010)
“Outcomes of occasional cannabis use in adolescence: 10-year followup study in Victoria, Australia”
(Αποτελέσματα περιστασιακής χρήσης κάνναβης στην εφηβεία: 10ετής
μελέτη παρακολούθησης στη Βικτώρια της Αυστραλίας)
Br J Psychiatry 196:290–295
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20357305
De Meijer E., Bagatta M., Carboni A., Crucitti P., Moliterni V., Ranalli P., et al.
(2003)
“The inheritance of chemical phenotype in Cannabis sativa L.”
(Η κληρονομικότητα του χημικού φαινοτύπου στην Cannabis sativa L.)
Genetics 63:335–346
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12586720
Devane W., Dysarz F., Johnson M., Melvin L., Howlett A. (1988)
“Determination and characterization of a cannabinoid receptor in rat
brain”
(Προσδιορισμός και χαρακτηρισμός ενός κανναβινοειδούς υποδοχέα
στον εγκέφαλο αρουραίου)
Mol Pharmacol 34:605–613
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2848184
Devane W., Hanus L., Breuer A., Pertwee R., Stevenson L., Griffin G., et al.
(1992)
“Isolation and structure of a brain constituent that binds to the
cannabinoid receptor”
(Απομόνωση και δομή ενός συστατικού του εγκεφάλου που δεσμεύεται
στον υποδοχέα κανναβινοειδών)
Science 258:1946–1949
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1470919
Dewey W. (1986)
“Cannabinoid pharmacology”
(Κανναβινοειδής φαρμακολογία)
Pharmacol Rev 38:151–178
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/3529128
Di Forti M., Morgan C., Dazzan P., Pariente C., Mondelli V., Marques T., et al.
(2009)
“High-potency cannabis and the risk of psychosis”
(Η κάνναβη υψηλής δραστικότητας και ο κίνδυνος ψύχωσης)
Br J Psychiatry 195:488–491
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19949195
Di Marzo V., Piscitelli F. (2011)
“Gut feelings about the endocannabinoid system”
(Σκέψεις για το ενδοκανναβινοειδές σύστημα)
Neurogastroenterol Motil 23:391–398
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21481098
Di Marzo V., Piscitelli F., Mechoulam R. (2011)
“Cannabinoids and endocannabinoids in metabolic disorders with focus
on diabetes”
(Κανναβινοειδή και ενδοκανναβινοειδή σε μεταβολικές διαταραχές με
έμφαση στον διαβήτη)
Handb Exp Pharmacol 203:75–104
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21484568
D’Souza D., Perry E., MacDougall L., Ammerman Y., Cooper T., Wu Y., et al.
(2004)
“The psychotomimetic effects of intravenous delta-9-
tetrahydrocannabinol in healthy individuals: implications for psychosis”
(Οι ψυχομιμητικές επιδράσεις της ενδοφλέβιας δέλτα-9-
τετραϋδροκανναβινόλης σε υγιή άτομα: επιπτώσεις στην ψύχωση)
Neuropsychopharmacology 29:1558–1572
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15173844
D’Souza D., Sewell R., Ranganathan M. (2009)
“Cannabis and psychosis/schizophrenia: human studies”
(Η κάνναβη και η ψύχωση/σχιζοφρένεια: ανθρώπινες μελέτες)
Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci 259:413–431
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19609589
EMCDDA (European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction /
Ευρωπαϊκό Κέντρο Παρακολούθησης Ουσιών και Τοξικομανίας) (2011)
Annual Report 2011: The State of the Drug Problems in Europe
(Ετήσια έκθεση 2011: Η κατάσταση των προβλημάτων των ναρκωτικών
στην Ευρώπη) Λισαβόνα: EMCDDA
http://www.emcdda.europa.eu/publications/annual-report/2011_en
βλ. και “European Drug Report 2017: Trends and Developments”
(Ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά 2017: Τάσεις και εξελίξεις)
http://www.emcdda.europa.eu/publications/edr/trendsdevelopments/2017_en
Fairman B., Anthony J. (2012)
“Are early-onset cannabis smokers at an increased risk of depression
spells?”
(Είναι οι καπνιστές κάνναβης που έχουν ξεκινήσει από νωρίς σε
αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης;)
J Affect Disord 138:54–62
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22310034
Ferré S., Goldberg S., Lluis C., Franco R. (2009)
“Looking for the role of cannabinoid receptor heteromers in striatal
function”
(Ψάχνουμε για το ρόλο των ετερομερών του υποδοχέα κανναβινοειδών
στην λειτουργία του ραβδωτού)
Neuropharmacology 56(Suppl.1):226–234
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18691604
Fusar-Poli P., Crippa J., Bhattacharyya S., Borgwardt S., Allen P., Martin-Santos
R., et al. (2009)
“Distinct effects of delta-9-tetrahydrocannabinol and cannabidiol on
neural activation during emotional processing”
(Διακριτές επιδράσεις της δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλης και της
κανναβιδιόλης στη νευρική ενεργοποίηση κατά τη διάρκεια της
συναισθηματικής επεξεργασίας)
Arch Gen Psychiatry 66:95–105
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19124693
Gaoni Y., Mechoulam R. (1964)
“Isolation, structure and partial synthesis of an active constituent of
hashish”
(Απομόνωση, δομή και μερική σύνθεση ενός δραστικού συστατικού του
χασίς)
J Am Chem Soc 86:1646–1647
https://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/ja01062a046
Gorelick D., Heishman S. (2006)
“Methods for clinical research involving cannabis administration”
(Μέθοδοι κλινικής έρευνας που αφορούν τη χορήγηση κάνναβης)
Methods Mol Med 123:235–253
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16506412
Green B., Kavanagh D., Young R. (2003)
“Being stoned: a review of self-reported cannabis effects”
(Σε κατάσταση ευφορικότητας: ανασκόπηση των αποτελεσμάτων της
κάνναβης από αυτο-αναφορές)
Drug Alcohol Rev 22:453–460
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/14660135
Green K. (1998)
“Marijuana smoking vs cannabinoids for glaucoma therapy”
(Κάπνισμα κάνναβης εναντίον κανναβινοειδών για θεραπεία
γλαυκώματος)
Arch Ophthalmol 116:1433–1437
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9823341
Hall W., Degenhardt L. (2007)
“Prevalence and correlates of cannabis use in developed and
developing countries”
(Επικράτηση και συσχετισμός χρήσης κάνναβης σε αναπτυγμένες και
αναπτυσσόμενες χώρες)
Curr Opin Psychiatry 20:393–397
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17551355
Hayakawa K., Mishima K., Hazekawa M., Sano K., Orito K., et al. (2008)
“Cannabidiol potentiates pharmacological effects of delta(9)-
tetrahydrocannabinol via CB(1) receptor-dependent mechanism”
(Η κανναβιδιόλη ενισχύει τις φαρμακολογικές επιδράσεις της δέλτα(9)-
τετραϋδροκανναβινόλης μέσω του μηχανισμού που εξαρτάται από τον
υποδοχέα CB(1))
Brain Res 1888:157–164
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18021759
Henquet C., Krabbendam L., Spauwen J., Kaplan C., Lieb R., Wittchen H., et al.
(2004)
“Prospective cohort study of cannabis use, predisposition for psychosis,
and psychotic symptoms in young people”
(Προοπτική μελέτη κοόρτης της χρήσης κάνναβης, προδιάθεση για
ψύχωση και για ψυχωσικά συμπτώματα στους νέους)
BMJ 330:11–14
και
Henquet C., Krabbendam L., Spauwen J., Kaplan C., Lieb R., Wittchen H.,
et al. (2005)
“Prospective cohort study of cannabis use, predisposition for psychosis
and psychotic symptoms in young people”
(Προοπτική μελέτη κοόρτης χρήσης της κάνναβης, προδιάθεση για
ψύχωση και για ψυχωσικά συμπτώματα στους νέους)
BMJ 330:11
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15574485
Howlett A., Barth F., Bonner T., Cabral G., Casellas P., Devane W., et al. (2002)
“International Union of Pharmacology. XXVII. Classification of
cannabinoid receptors”
(Διεθνής Ένωση Φαρμακολογίας. XXVII. Ταξινόμηση των υποδοχέων
κανναβινοειδών)
Pharmacol Rev 54:161–202
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12037135
Iwamura H., Suzuki H., Ueda Y., Kaya T., Inaba T. (2001)
“In vitro and in vivo pharmacological characterization of JTE-907, a
novel selective ligand for cannabinoid CB2 receptor”
(In vitro και in vivo φαρμακολογικός χαρακτηρισμός του JTE-907, ένας
νέος εκλεκτικός προσδέτης για υποδοχέα κανναβινοειδούς CB2)
J Pharmacol Exp Ther 296:420–425
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11160626
Izzo A. (2004)
“Cannabinoids and intestinal motility: welcome to CB2 receptors”
(Κανναβινοειδή και κινητικότητα του εντέρου: Καλώς ήλθατε στους
υποδοχείς CB2)
Br J Pharmacol 142:1201–1202
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15277313
Juknat A., Rimmerman N., Levy R., Vogel Z., Kozela E. (2011)
“Cannabidiol affects the expression of genes involved in zinc
homeostasis in BV-2 microglial cells”
(Η κανναβιδιόλη επηρεάζει την έκφραση των γονιδίων που εμπλέκονται
στην ομοιοστασία του ψευδαργύρου σε μικρογλοιακά κύτταρα BV-2)
Neurochem Int 9 December.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22178458
Karniol I., Carlini E. (1973)
“Comparative studies in man and in laboratory animals on 8- and 9-
trans-tetrahydrocannabinol”
(Συγκριτικές μελέτες σε ανθρώπους και σε πειραματόζωα σε 8- και 9-
trans-τετραϋδροκανναβινόλη)
Pharmacology 9:115–126
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4713005
Karniol I., Shirikawa I., Kasinski N., Pfefermen A., Carlini E. (1974)
“Cannabidiol interferes with the effects of delta-9-
tetrahydrocannabinol in man”
(Η κανναβιδιόλη παρεμποδίζει τις επιδράσεις της δέλτα-9-
τετραϋδροκανναβινόλης στον άνθρωπο)
Eur J Pharmacol 28:172–77
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/4609777
Kenney S., Kekuda R., Prasad P., Leibach F., Devoe L., Ganapathy V. (1999)
“Cannabinoid receptors and their role in the regulation of the serotonin
transporter in human placenta”
(Οι υποδοχείς κανναβινοειδών και ο ρόλος τους στη ρύθμιση του
μεταφορέα σεροτονίνης στον ανθρώπινο πλακούντα)
Am J Obstet Gynecol 181:491–497
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10454705
Lakhan S., Rowland M. (2009)
“Whole plant cannabis extracts in the treatment of spasticity in
multiple sclerosis: a systematic review”
(Εκχυλίσματα κάνναβης ολόκληρων φυτών στη θεραπεία της
σπαστικότητας στην πολλαπλή σκλήρυνση: συστηματική ανασκόπηση)
BMC Neurol 9:59
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19961570
Li H. (1973)
“An archaeological and historical account of cannabis in China”
(Αρχαιολογικός και ιστορικός απολογισμός της κάνναβης στην Κίνα)
Economic Botany 28:437–448
https://www.jstor.org/stable/4253540
Mackie K., Stella N. (2006)
“Cannabinoid receptors and endocannabinoids: evidence for new
players”
(Οι υποδοχείς των κανναβινοειδών και τα ενδοκανναβινοειδή: στοιχεία
για τους νέους παίκτες)
AAPS J 8:E298–E306
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16796380
Marcellino D., Carriba P., Filip M., Borgkvist A., Frankowska M., Bellido I., et al.
(2008)
“Antagonistic cannabinoid CB1/dopamine D2 receptor interactions in
striatal CB1/D2 heteromers. A combined neurochemical and behavioral
analysis”
(Ανταγωνιστικές αλληλεπιδράσεις υποδοχέα CB1/ντοπαμίνης D2
κανναβινοειδούς σε ραβδωτά CB1/D2 ετερομερή. Μια συνδυασμένη
ανάλυση νευροχημικών και συμπεριφορικών)
Neuropharmacology 54:815–823
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18262573
Matsuda L., Lolait S., Brownstein M., Young A., Bonner T. (1990)
“Structure of a cannabinoid receptor and functional expression of the
cloned cDNA”
(Δομή ενός κανναβινοειδούς υποδοχέα και λειτουργική έκφραση του
κλωνοποιημένου cDNA)
Nature 346:561–564
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2165569
McGuire P., Jones P., Harvey I., Williams M., McGuffin P., Murray R. (1995)
“Morbid risk of schizophrenia for relatives of patients with cannabisassociated psychosis”
(Νοσηρός κίνδυνος σχιζοφρένειας για συγγενείς ασθενών με ψύχωση
που σχετίζεται με την κάνναβη)
Schizophr Res 15:277–281
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7632625
Mechoulam R., Ben-Shabat S., Hanuš L., Ligumsky M., Kaminski N., Schatz A., et
al. (1995)
“Identification of an endogenous 2-monoglyceride, present in canine
gut, that binds to cannabinoid receptors”
(Ταυτοποίηση ενός ενδογενούς 2-μονογλυκεριδίου, που υπάρχει στο
έντερο σκύλου, που δεσμεύεται με υποδοχείς κανναβινοειδών)
Biochem Pharmacol 50:83–90
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7605349
Mechoulam R., Hanus L. (2000)
“A historical overview of chemical research on cannabinoids”
(Μια ιστορική επισκόπηση της χημικής έρευνας για τα κανναβινοειδή)
Chems Phys Lipids 108:1–13
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11106779
Mechoulam R., Shvo Y. (1963)
“Hashish. I. The structure of cannabidiol”
(Χασίς. I. Η δομή της κανναβιδιόλης)
Tetrahedron 19:2073–2078
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/5879214
Molina-Holgado E., Vela J., Arévalo-Martin A., Almazán G., Molina-Holgado F.,
Borrell J., et al. (2002)
“Cannabinoids promote oligodendrocyte progenitor survival:
involvement of cannabinoid receptors and phosphatidylinositol-3
kinase/Akt signalling”
(Τα κανναβινοειδή προάγουν την επιβίωση προγονικών
ολιγοδενδροκυττάρων: εμπλοκή των υποδοχέων κανναβινοειδών και
σηματοδότηση της φωσφατιδυλινοσιτόλης-3 κινάσης/Akt)
J Neurosci 22:9742–9753
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12427829
Moore T., Zammit S., Lingford-Hughes A., Barnes T., Jones P., Burke M., et al.
(2007)
“Cannabis use and risk of psychotic or affective mental health
outcomes: a systematic review”
(Χρήση κάνναβης και κίνδυνος ψυχωσικών ή συναισθηματικών
αποτελεσμάτων ψυχικής υγείας: συστηματική ανασκόπηση)
Lancet 370:319–328
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17662880
Moreira F., Guimaraes F. (2005)
“Cannabidiol inhibits the hyperlocomotion induced by psychotomimetic
drugs in mice”
(Η κανναβιδιόλη αναστέλλει την υπερκινητικότητα που προκαλείται από
τα ψυχομιμητικά φάρμακα σε ποντίκια)
Eur J Pharmacol 512:199–205
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15840405
Morgan C., Gardener C., Schafer G., Swan S., Demarchi C., Freeman T., et al.
(2011)
“Sub-chronic impact of cannabinoids in street cannabis on cognition,
psychotic-like symptoms and psychological well-being”
(Υποχρονική επίδραση των κανναβινοειδών στην κάνναβη του δρόμου
στη γνωστική λειτουργία, ψυχωτικά συμπτώματα και ψυχολογική
ευεξία)
Psychol Med 29:1–10
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21798112
Morgan C., Schafer G., Freeman T., Curran H. (2010)
“Impact of cannabidiol on the acute memory and psychotomimetic
effects of smoked cannabis: naturalistic study”
(Αντίκτυπος της κανναβιδιόλης στην οξεία μνήμη και τις ψυχοτομυτικές
επιδράσεις της με το κάπνισμα χορηγούμενης κάνναβης: φυσιολογική
μελέτη)
Br J Psychiatry 197:285–290
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20884951
Morrison P., Zois V., McKeown D., Lee T., Holt D., Powell J., et al. (2009)
“The acute effects of synthetic intravenous delta9-
tetrahydrocannabinol on psychosis, mood and cognitive functioning”
(Οι οξείες επιδράσεις της συνθετικής ενδοφλέβιας δέλτατετραϋδροκανναβινόλης στην ψύχωση, τη διάθεση και τη γνωστική
λειτουργία)
Psychol Med 39:1607–1616
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19335936
Munro S., Thomas K., Abu-Shaar M. (1993)
“Molecular characterization of a peripheral receptor for cannabinoids”
(Μοριακός χαρακτηρισμός ενός περιφερειακού υποδοχέα για
κανναβινοειδή)
Nature 365:61–65
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7689702
Navarro G., Carriba P., Gandia J., Ciruela F., Casadó V., Cortés A., et al. (2008)
“Detection of heteromers formed by cannabinoid CB2, dopamine D2,
and adenosine A2A G-protein-coupled receptors by combining
bimolecular fluorescence complementation and bioluminescence
energy transfer”
(Ανίχνευση ετερομερών που σχηματίζονται από κανναβινοειδή CB2,
ντοπαμίνη D2 και υποδοχείς συζευγμένους με πρωτεΐνη G2-αδενοσίνης
Α2Α συνδυάζοντας τη συμπληρωματικότητα του διμοριακού φθορισμού
και τη μεταφορά ενέργειας βιοφωταύγειας)
ScientificWorldJournal 8:1088–1097
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18956124
Nicholson A., Turner C., Stone B., Robson P. (2004)
“Effect of delta-9-tetrahydrocannabinol and cannabidiol on nocturnal
sleep and early-morning behavior in young adults”
(Επίδραση της δέλτα-9-τετραϋδροκανναβινόλης και της κανναβιδιόλης
στον νυκτερινό ύπνο και στη συμπεριφορά νωρίς το πρωί σε νεαρούς
ενήλικες)
J Clin Psychopharmacol 24:305–313
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/15118485
Nunes E., Liu X., Samet S., Matseoane K., Hasin D. (2006)
“Independent versus substance-induced major depressive disorder in
substance-dependent patients: observational study of course during
follow-up”
(Ανεξάρτητη έναντι από ουσία προκαλούμενη μείζονα καταθλιπτική
διαταραχή σε εξαρτώμενους από την ουσία ασθενείς: παρατηρητική
μελέτη κατά την παρακολούθηση)
J Clin Psychiatry 67:1561–1567
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17107247
Pagotto U., Marsicano G., Cota D., Lutz B., Pasquali R. (2006)
“The emerging role of the endocannabinoid system in endocrine
regulation and energy balance”
(Ο αναδυόμενος ρόλος του ενδοκανναβινοειδούς συστήματος στην
ενδοκρινική ρύθμιση και στην ενεργειακή ισορροπία)
Endocr Rev 27:73–100
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16306385
Pamplona F., Takahashi R. (2012)
“Psychopharmacology of the endocannabinoids: far beyond
anandamide”
(Ψυχοφαρμακολογία των ενδοκανναβινοειδών: πολύ πέρα από το
ανανδαμίδιο)
J Psychopharmacol 26:7–22
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21652605
Parker L., Rock E., Limebeer C. (2011)
“Regulation of nausea and vomiting by cannabinoids”
(Ρύθμιση της ναυτίας και του εμετού από τα κανναβινοειδή)
Br J Pharmacol 163:1411–1422
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21175589
Pertwee R. (1997)
“Pharmacology of cannabinoid CB1 and CB2 receptors”
(Φαρμακολογία των κανναβινοειδών CB1 και CB2 υποδοχέων)
Pharmacol Ther 74:129–180
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9336020
Pertwee R. (2006)
“The pharmacology of cannabinoid receptors and their ligands: an
overview” (Η φαρμακολογία των κανναβινοειδών υποδοχέων και των
προσδεμάτων τους: μια επισκόπηση) Int J Obes (Lond) 30:S13–S18
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16570099
Pertwee R. (2008)
“The diverse CB1 and CB2 receptor pharmacology of three plant
cannabinoids: delta9-tetrahydrocannabinol, cannabidiol and delta9-
tetrahydrocannabivarin”
(Η ποικίλη φαρμακολογία στους CB1 και CB2 υποδοχείς τριών φυτικών
κανναβινοειδών: της δέλτα9-τετραϋδροκανναβινόλης, της κανναβιδιόλη
και της δέλτα9-τετραϋδροκανναβιβαρίνης)
Br J Pharmacol 153:199–215
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17828291
Pertwee R. (2009)
“Emerging strategies for exploiting cannabinoid receptor agonists as
medicines”
(Αναδυόμενες στρατηγικές για την εκμετάλλευση των αγωνιστών των
υποδοχέων κανναβινοειδών ως φαρμάκων)
Br J Pharmacol 156:397–411
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19226257
Pertwee R. (2010)
“Receptors and channels targeted by synthetic cannabinoid receptor
agonists and antagonists”
(Υποδοχείς και δίαυλοι που στοχεύονται από συνθετικούς αγωνιστές και
ανταγωνιστές υποδοχέων κανναβινοειδών)
Curr Med Chem 17:1360–1381
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20166927
Pertwee R., Howlett A., Abood M., Alexander S., Di Marzo V., Elphick M. (2010)
“International Union of Basic and Clinical Pharmacology. LXXIX.
Cannabinoid receptors and their ligands: beyond CB1 and CB2”
(Διεθνής Ένωση Βασικής και Κλινικής Φαρμακολογίας. LXXIX. Οι
υποδοχείς κανναβινοειδών και οι συνδέτες τους: πέραν των CB1 και
CB2)
Pharmacol Rev 62:588–631
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21079038
Peters B., de Koning P., Dingemans P., Becker H., Linszen D., de Haan L. (2009)
“Subjective effects of cannabis before the first psychotic episode”
(Οι υποκειμενικές επιδράσεις της κάνναβης πριν από το πρώτο
ψυχωσικό επεισόδιο)
Aust N Z J Psychiatry 43:1155–1162
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20001415
Pickel V., Chan J., Kearn C., Mackie K. (2006)
“Targeting dopamine D2 and cannabinoid-1 (CB1) receptors in rat
nucleus accumbens”
(Στόχευση υποδοχέων ντοπαμίνης D2 και κανναβινοειδούς-1 (CB1) σε
nucleus accumbens αρουραίου)
J Comp Neurol 495:299–313
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16440297
Potter D., Clark P., Brown M. (2008)
“Potency of delta 9-THC and other cannabinoids in cannabis in England
in 2005: implications for psychoactivity and pharmacology”
(Δραστικότητα της δέλτα-9-THC και άλλων κανναβινοειδών στην
κάνναβη στην Αγγλία το 2005: επιπτώσεις στην ψυχοδραστικότητα και
τη φαρμακολογία) J
Forensic Sci 53:90–94
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18279244
Raduner S., Majewska A., Chen J., Xie X., Hamon J., Faller B., et al. (2006)
“Alkylamides from Echinacea are a new class of cannabinomimetics.
Cannabinoid type 2 receptor-dependent and -independent
immunomodulatory effects”
(Οι αλκυλαμίδες από την Echinacea είναι μια νέα κατηγορία
κανναβομιμητικών. Τύπου 2 κανναβινοειδούς υποδοχέα εξαρτώμενα
και ανεξάρτητα ανοσορρυθμιστικά αποτελέσματα)
J Biol Chem 281:14192–14206
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16547349
Ramer R., Bublitz K., Freimuth N., Merkord J., Rohde H., Haustein M., et al.
(2012)
“Cannabidiol inhibits lung cancer cell invasion and metastasis via
intercellular adhesion molecule-1”
(Η κανναβιδιόλη αναστέλλει την εισβολή των κυττάρων του καρκίνου
του πνεύμονα και τη μετάσταση μέσω του ενδοκυτταρικού μορίου
προσκόλλησης-1)
FASEB J 26:1535-1548
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22198381
Rhee M., Vogel Z., Barg J., Bayewitch M., Levy R., Hanus L., et al. (1997)
“Cannabinol derivatives: binding to cannabinoid receptors and
inhibition of adenylylcyclase”
(Παράγωγα κανναβιδιόλης: σύνδεση με υποδοχείς κανναβινοειδών και
αναστολή της αδενυλυλκυκλάσης)
J Med Chem 40:3228–3233
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9379442
Russo E. B. (2001)
“Handbook of psychotropic herbs: a scientific analysis of herbal
remedies for psychiatric conditions”
(Εγχειρίδιο ψυχοτρόπων βοτάνων: μια επιστημονική ανάλυση φυτικών
θεραπειών για ψυχιατρικές καταστάσεις)
Binghamton, NY: Haworth Press
https://www.researchgate.net/publication/244911284_Handbook_of_Ps
ychotropic_Herbs_A_Scientific_Analysis_of_Herbal_Remedies_for_Psych
iatric_Conditions
Russo E., Guy G. (2006)
“A tale of two cannabinoids: the therapeutic rationale for combining
tetrahydrocannabinol and cannabidiol”
(Μια ιστορία δύο κανναβινοειδών: το θεραπευτικό σκεπτικό για το
συνδυασμό τετραϋδροκανναβινόλης και κανναβιδιόλης)
Med Hypotheses 66:234–246
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16209908
Russo E., Guy G., Robson P. (2007)
“Cannabis, pain, and sleep: lessons from therapeutic clinical trials of
Sativex, a cannabis-based medicine”
(Η κάνναβη, ο πόνος και ο ύπνος: μαθήματα από θεραπευτικές κλινικές
δοκιμές του Sativex, ενός φαρμάκου που βασίζεται στην κάνναβη)
Chem Biodivers 4:1729–1743
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17712817
Showalter V., Compton D., Martin B., Abood M. (1996)
“Evaluation of binding in a transfected cell line expressing a peripheral
cannabinoid receptor (CB2): identification of cannabinoid receptor
subtype selective ligands”
(Αξιολόγηση δέσμευσης σε διαμολυσμένη κυτταρική σειρά που
εκφράζει έναν περιφερειακό υποδοχέα κανναβινοειδών (CB2):
ταυτοποίηση επιλεκτικών υποκαταστατών υποδοχέα κανναβινοειδούς
υποδοχέα)
J Pharmacol Exp Ther 278:989–999
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8819477
Smieskova R., Fusar-Poli P., Allen P., Bendfeldt K., Stieglitz R., Drewe J., et al.
(2010)
“Neuroimaging predictors of transition to psychosis – a systematic
review and meta-analysis”
(Νευροαπεικόνιση των προγνωστικών της μετάβασης στην ψύχωση –
μια συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση)
Neurosci Biobehav Rev 34:1207–1222
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20144653
Stirling J., Barkus E., Nabosi L., Irshad S., Roemer G., Schreudergoidheijt B., et
al. (2008)
“Cannabis-induced psychotic-like experiences are predicted by high
schizotypy. Confirmation of preliminary results in a large cohort”
(Οι επαγόμενες από την κάνναβη ψυχωσικές εμπειρίες προβλέπονται
από τον υψηλό σχιζότυπο. Επιβεβαίωση προκαταρκτικών
αποτελεσμάτων σε μεγάλη ομάδα)
Psychopathology 41:371–378
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18787359
Stone J. (2011)
“Glutamatergic antipsychotic drugs: a new dawn in the treatment of
schizophrenia?”
(Γλουταματερικά αντιψυχωσικά φάρμακα: μια νέα αυγή στη θεραπεία
της σχιζοφρένειας;)
Ther Adv Psychopharmacol 1:5–18
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23983922
Taylor A., Amoako A., Bambang K., Karasu T., Gebeh A., Lam P., et al. (2010)
“Endocannabinoids and pregnancy”
(Ενδοκανναβινοειδή και εγκυμοσύνη)
Clin Chim Acta 411:921–930
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20302856
Terry G., Liow J., Zoghbi S., Hirvonen J., Farris A., Lerner A. (2009)
“Quantitation of cannabinoid CB1 receptors in healthy human brain
using positron emission tomography and an inverse agonist
radioligand”
(Ποσοτικοποίηση των κανναβινοειδών υποδοχέων CB1 σε υγιή
ανθρώπινο εγκέφαλο χρησιμοποιώντας τομογραφία εκπομπής
ποζιτρονίων και ένα αντίστροφο αγωνιστή ραδιοσυνδέτη)
Neuroimage 48:362–370
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19573609
Thomas H. (1996)
“A community survey of adverse effects of cannabis use”
(Μια κοινοτική έρευνα σχετικά με τις δυσμενείς επιδράσεις της χρήσης
κάνναβης)
Drug Alcohol Depend 42:201–207
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8912803
Torres S., Lorente M., Rodriguez-Fornés F., Hernandez-Tiedra S., Salazar M.,
Garcia-Taboada E., et al. (2011)
“A combined preclinical therapy of cannabinoids and temozolomide
against glioma”
(Μια συνδυασμένη προκλινική θεραπεία των κανναβινοειδών και της
τεμοζολομίδης κατά του γλοιώματος)
Mol Cancer Ther 10:90–103
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21220494
Tsou K., Brown S., Sanudo-Pena M., Mackie K., Walker J. (1998)
“Immunohistochemical distribution of cannabinoid CB1 receptors in the
rat central nervous system”
(Ανοσοϊστοχημική κατανομή κανναβινοειδών CB1 υποδοχέων στο
κεντρικό νευρικό σύστημα αρουραίου)
Neuroscience 83:393–411
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9460749
van Os J., Bak M., Bijl R., De Graaf R., Verdoux H. (2002)
“Cannabis use and psychosis: a longitudinal population-based study”
(Χρήση κάνναβης και ψύχωση: μια διαχρονική πληθυσμιακή μελέτη)
Am J Epidemiol 156:319–327
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12181101
van Os J., Kapur S. (2009)
“Schizophrenia”
(Σχιζοφρένεια)
Lancet 374:635–645
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19700006
van Waes V., Beverley J., Siman H., Tseng K., Steiner H. (2012)
“CB1 cannabinoid receptor expression in the striatum: association with
corticostriatal circuits and developmental regulation”
(CB1 έκφραση υποδοχέα κανναβινοειδούς στο ραβδωτό σώμα:
συσχέτιση με κυτταροκοινωνικά κυκλώματα και αναπτυξιακή ρύθμιση)
Front Pharmacol 3:21
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22416230
van Winkel R., Genetic Risk and Outcome of Psychosis (GROUP) Investigators
(2011)
“Family-based analysis of genetic variation underlying psychosisinducing effects of cannabis: sibling analysis and proband follow-up”
(Οικογενειακή ανάλυση των γενετικών παραλλαγών που υποδηλώνουν
τις συνέπειες της κάνναβης που προκαλούν ψύχωση: ανάλυση των
αδελφών και παρακολούθηση των πρώτων μελών οικογένειας)
Arch Gen Psychiatry 68:148–157
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21041608
Wallace M., Wiley J., Martin B., DeLorenzo R. (2001)
“Assessment of the role of CB1 receptors in cannabinoid anticonvulsant
effects”
(Αξιολόγηση του ρόλου των υποδοχέων CB1 σε κανναβινοειδή
αντισπασμωδικά αποτελέσματα)
Eur J Pharmacol 428:51–57
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/11779037
Winton-Brown T., Allen P., Bhattacharrya S., Borgwardt S., Fusar-Poli P., Crippa
J., et al. (2011)
“Modulation of auditory and visual processing by delta-9-
tetrahydrocannabinol and cannabidiol: an fMRI study”
(Διαμόρφωση ακουστικής και οπτικής επεξεργασίας με δέλτα-9-
τετραϋδροκανναβινόλη και κανναβιδιόλη: μελέτη fMRI)
Neuropsychopharmacology 36:1340–1348
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21412224
Wood T. (1899)
“Cannabinol, part I”
(Κανναβινόλη, μέρος Ι)
J Chem Soc 75:20–36
http://pubs.rsc.org/en/content/articlelanding/1899/ct/ct8997500020#!
divAbstract
Zammit S., Allebeck P., Andreasson S., Lundberg I., Lewis G. (2002)
“Self reported cannabis use as a risk factor for schizophrenia in Swedish
conscripts of 1969: historical cohort study”
(Η αυτοαναφερόμενη χρήση κάνναβης αποτελεί παράγοντα κινδύνου
για σχιζοφρένεια σε Σουηδούς στρατιώτες του 1969: ιστορική μελέτη
κοόρτης)
BMJ 325:1199–1201
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12446534
Zammit S., Spurlock G., Williams H., Norton N., Williams N., O’Donovan M., et
al. (2007)
“Genotype effects of CHRNA7, CNR1 and COMT in schizophrenia:
interactions with tobacco and cannabis use”
(Γενοτυπικές επιδράσεις των CHRNA7, CNR1 και COMT στη
σχιζοφρένεια: αλληλεπιδράσεις με τη χρήση καπνού και κάνναβης)
Br J Psychiatry 191:402–407
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17978319
Zuardi A., Guimaraes F. (1997)
“Cannabidiol as an anxiolytic and antipsychotic. In: Mathre M., editor.
(ed), Cannabis in Medical Practice: A Legal, Historical and
Pharmacological Overview of the Therapeutic Use of Marijuana”
(Η κανναβιδιόλη ως αγχολυτικό και αντιψυχωτικό. από: Mathre M.,
συντάκτης. (ed), Η κάνναβη στην ιατρική πρακτική: Μια νομική, ιστορική
και φαρμακολογική επισκόπηση της θεραπευτικής χρήσης της
κάνναβης)
Jefferson, NC: McFarland, p.133–141
https://trove.nla.gov.au/work/22726287?q&versionId=46515989
Zuardi A., Morais S., Guimaraes F., Mechoulam R. (1995)
“Antipsychotic effect of cannabidiol [letter]”
(Αντιψυχωσικό αποτέλεσμα της κανναβιδιόλης [επιστολή])
J Clin Psychiatry 56:485–486
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7559378

Επιμέλεια άρθρου : Σίμος Δαλκυριάδης